«Таза Қазақстан. Астана – тазалық пен тәртіптің үлгісі» ауқымды экологиялық акция аясында елордалық еріктілер жақында Талдыкөл аумағын биологиялық әдіспен тазарту жұмысын жүргізді. Астана іргесіндегі бұл көл – белсенді урбанизацияның салдарына қарамастан, табиғи биоәртүрлілік сақталатын аймақ.
Астана қаласының шегінде орналасқан Кіші Талдыкөл – жай ғана көлшік емес, бірегей экожүйенің бір тармағы. Қала орталығына жақын орналасқандықтан, көл бас шаһарымыздың микроклиматын, су балансын реттеуде және аймақтың биоалуантүрлілігін сақтауда маңызды функцияларды орындап отырған сулы-батпақты табиғи кеңістік болып қала береді. Елорданың «Биомедпрепарат» ғылыми-талдамалық орталығы зертханасының меңгерушісі Диана Жүнісова Талдыкөлді сақтау шараларына қатысты атқарылып жатқан жұмыстар туралы айтып берген еді.
– Тарихи деректерге сүйенсек, Талдыкөл көлдері жүйесі (Үлкен және Кіші Талдыкөлді қоса алғанда) 10000 жыл бұрын мұз дәуірі мен голоцен тоғысында болған климаттың өзгеруі нәтижесінде қалыптасқан. Кіші Талдыкөл – Орталық Қазақстанның құрғақ аймағына тән, су деңгейінің маусымдық ауытқуы және жауын-шашынға, жерүсті ағынына және маусымдық су тасқынына айтарлықтай тәуелді болатын таяз көл. Экологиялық тұрғыдан алғанда, Кіші Талдыкөлдің құндылығы өте жоғары. Ол Қазақстанның Қызыл кітабына және халықаралық табиғат қорғау тізіміне енген сирек және жойылып бара жатқан құстарды қоса алғанда, көптеген құстың мекеніне айналған. Көл – белсенді урбанизацияның салдарына қарамастан, табиғи биоәртүрлілік сақталатын аймақтағы санаулы орындардың бірі.
– Жақында «Таза Қазақстан. Астана – тазалық пен тәртіптің үлгісі» атты кең ауқымды экологиялық шарасы аясында елордалық еріктілер Кіші Талдыкөл көлін биологиялық әдіспен тазарту жұмыстарын жүргізді ғой…
– Иә, «Арғын-Строй 2015» ЖШС пен «Биомедпрепарат» ғылыми-аналитикалық орталығы» ЖШС көлге 2025 жыл ішінде химиялық және микробиологиялық зерттеулер, сонымен қатар техникалық шарттарға сәйкес биологиялық тазарту жүргізді. Көлдерді биологиялық тазарту – тірі микроорганизмдерді пайдалана отырып, су экожүйесін қалпына келтіруге және тұрақтандыруға бағытталған экологиялық таза әдістердің жиынтығы. Бұл технология Астанадағы Кіші Талдыкөл көлі сияқты су объектілері қарқынды эвтрофикацияға, органикалық ластануға, лайлануға, оттегінің азаюына және экожүйе элементтері арасындағы табиғи байланыстардың бұзылуына ұшыраған жағдайларда өте өзекті. Химиялық немесе техникалық тәсілдерден айырмашылығы сол, биологиялық тазарту судың табиғи өзін-өзі тазарту процесін имитациялайды және жақсартады, сондықтан сыртқы әсердің аз болуымен тұрақты және ұзақ мерзімді нәтижелерді қамтамасыз ете алады.
– Бұл мамандарға белгілі жағдай болса да, жалпы жұрт біле бермейді ғой. Сол үшін оқырмандарға да таныстыра кетесіз бе?
– Көлді тазартудың барынша тиімділігіне қол жеткізу үшін биопрепараттардың екі негізгі түрі әзірленді. Олар – құрамында тірі бактериялардың жоғары концентрациясы бар сұйық биопрепарат. Яғни суға араласқан кезде биологиялық белсенділіктің нәтижесінде тез әрі жылдам түрде ластаушы заттардың ыдырауын қамтамасыз етеді. Сонымен бірге құрамында саз, қоректік заттар және бактериялық биомасса бар қатты шар күйіндегі заттар. Олар көлдің түбіне шөгіп, суға біркелкі таралады. Ұзақ мерзімде микробтық белсенділікті қамтамасыз етіп, судың құрамын жақсартады.
– Мұндай тәсілдер арқылы неге қол жеткіземіз?
– Биопрепараттардың осы екі түрін біріктіріп қолдану келесі нәтижелерді береді: патогендік микрофлораны басу, органикалық заттардың биодеградациясын жеделдету, судың органолептикалық қасиеттерін жақсарту (мысалы: иіс, мөлдірлік). Сондай-ақ балдырлардың гүлденуінің алдын алумен қатар лай мен түп шөгінділерін тұрақтандыру да осы жұмыстың нәтижесін көрсетеді.
– Бұған дейін көл суының сынамасын жасап, мониторинг жүргіздіңіздер. Жалпы судың жағдайы қалай екен?
– Су параметрлерінің мониторингі шеңберінде 15 сынама алынды. Мәліметтерді талдай отырып, таязданған көл суының құрамында нитрат, хлорид, құрғақ қалдық деңгейі жоғары деген қорытындыға келуге болады. Дегенмен 2025 жылғы 22 қыркүйектегі сынама алу деректері 2025 жылғы 23 мамырдағы сынамамен салыстырғанда физикалық-химиялық қасиеттердің жақсарғанын көрсетеді. Су сынамаларын алудың соңғы нәтижелері бастапқы зерттеу нәтижелерімен салыстырғанда санитарлық және микробиологиялық көрсеткіштердің айқын жақсарғанын көрсетеді. 2025 жылдың 22 қыркүйегінде алынған сынамаларды талдау коли титрінің төмендеуін, бірнеше негізгі санитарлық көрсеткіштің тұрақтанғанын анықтады. Бұл өзгерістер су экожүйесінде қабылданған биологиялық-санитарлық шаралардың оң әсерін көрсетеді. Адам мен жануарлар үшін қауіпсіз микроорганизмдердің тірі дақылдарына негізделген биопрепаратты қосу есебінен жалпы микроб санының жоғарылауы байқалды. Биологиялық ремедиация принципіне сәйкес, пайдалы микробтар популяциясын көбейту – патогендік бактериялардың өсуін басуға қабілетті тұрақты микробтық қауымдастықты қалыптастырудағы қажетті қадам. Биопрепаратқа кіретін кейбір микроорганизмдер жағымсыз микрофлораға тежеу әсерін күшейтетін антагонистік белсенділігі бар метаболиттер шығарады. Ал микробтық белсенділіктің жоғарылауы рН тұрақтануына ықпал етеді және осы қосылыстардың микробтық метаболизмге енуіне байланысты аммиак азотының, нитриттердің және фосфаттардың концентрациясын төмендетеді. Кейбір штамдар улы органикалық заттарды, соның ішінде мұнай өнімдері мен беттік белсенді заттарды биоыдыратуға қабілетті, бұл химиялық ластануды жалпы азайтуға әкеледі. Су қоймасы үшін биологиялық-санитарлық шараларды жүзеге асыру әртүрлі биотехнологиялық әдістерді кезең-кезеңімен енгізе отырып, 3 жылға есептелген ұзақ мерзімді бағдарлама ретінде қарастырылған. Бұл тәсіл гидробиологиялық көрсеткіштердің күрт өзгеруінсіз су экожүйесінің экологиялық тепе-теңдігін біртіндеп және тұрақты қалпына келтіруді қамтамасыз етеді, бұл әсіресе рекреациялық мақсатта пайдаланылатын су қоймалары үшін маңызды. Осылайша, санитарлық бағдарлама бірте-бірте, биологиялық тиімділік пен экологиялық қауіпсіздікті біріктіріп, агрессивті химиялық заттарды қолданбай-ақ, су экожүйесін ұзақ мерзімді жақсартудың перспективалық құралына айналдырады.
Сұхбаттасқан
Айгүл УАЙС
