әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің кітапханасында ҚР Конституциясының 30 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция өтті. Бұл маңызды шара Конституцияның құқықтық мемлекетті нығайту, демократиялық институттарды дамыту және азаматтық қоғамды қалыптастырудағы рөлін талқылауға арналған іргелі алаңға айналды.
Конференцияны ұйымдастырушы – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ заң факультетінің мемлекет және құқық теориясы мен тарихы, конституциялық және әкімшілік құқық кафедрасы.
Іс-шараға жетекші отандық және шетелдік заңгер-ғалымдар, мемлекеттік органдар мен халықаралық ұйымдардың өкілдері, үкіметтік емес сектор мен БАҚ, сондай-ақ заң факультеттерінің докторанттары мен магистранттары қатысты.
Конференцияның негізгі қорытындылары
Қатысушылар атап өткендей, 1995 жылғы Конституция отыз жыл ішінде өзінің өміршеңдігін дәлелдеп, тәуелсіз Қазақстанның берік негізіне айналды. Конституция адам құқықтары мен бостандықтарын, заңның үстемдігін, заң мен сот алдындағы теңдікті, меншік құқығының қол сұғылмаушылығын бекітті. Қатысушылар қазіргі заманғы сын-қатерлерді де көтерді: «халық үніне құлақ салатын мемлекет» институттарын нығайту, мемлекеттік басқару жүйесінің цифрлық трансформациясы және азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау тетіктерін жетілдіру.
Конференцияға қатысушыларға арнаған құттықтау сөзбен әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың басқарма төрағасының орынбасары – Бірінші проректор, заң ғылымдарының докторы, профессор Еркін Ерманұлы Дүйсенов шықты. Ол университеттің Директорлар кеңесінің төрағасы Қайрат Әбдразақұлы Мәмидің және Басқарма төрағасы – ректоры Жансейіт Қансейітұлы Түймебаевтың жолдауларын оқып берді.
Өз жолдауында Қайрат Әбдразақұлы Мәми Конституцияның әрбір азамат үшін іргелі құндылық болып табылатынын атап өтті. Оның пікірінше, Негізгі заңды құрметтеу және оны бұлжытпай сақтау – жоғары азаматтық жауапкершіліктің және шынайы отаншылдықтың көрінісі. Сонымен қатар ҚазҰУ еліміздегі заң ғылымының дамуына және жоғары білікті заңгерлерді даярлауға ерекше үлес қосып келе жатқанын атап өтті. Бұл оқу орнында Салық Зиманов, Мұрат Баймаханов, Сұлтан Сартаев сынды көрнекті ғалым-конституционалистер еңбек еткен, олардың құқықтық мемлекет, адам құқықтарының басымдығы, заң мен сот алдындағы теңдік, ұлттық мемлекеттілікті нығайту идеялары 1995 жылғы Конституцияда өз көрінісін тапты. Бүгінгі таңда заң факультетінің ғалымдары осы дәстүрді жалғастырып, құқық шығармашылығына белсенді қатысуда, нормативтік құқықтық актілер жобалары бойынша сараптама жасап, Жоғарғы сот пен Конституциялық сотқа ғылыми қорытындылар әзірлеуде.
Жансейіт Қансейтұлы Түймебаев өз жолдауында Конституцияның елдің тұрақтылығы мен орнықты дамуын қамтамасыз етудегі стратегиялық рөлін атап өтті. Бүгінде Конституцияда бекітілген идеялар Мемлекет басшысы айқындаған «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» тұжырымдамасында өз жалғасын табуда. Ректордың пікірінше, ең маңызды міндет – жаңа буын заңгерлерінің құқықтық мәдениеті мен азаматтық жауапкершілігін қалыптастыру болып қала береді. Ж.Қ. Түймебаев, сондай-ақ, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың ғалым-заңгерлері отандық конституционализмнің дамуына зор үлес қосқанын ерекше атап өтті. Университеттің белгілі академиктері мен профессорлары ұзақ жылдар бойы заң факультетінде еңбек етіп, Қазақстанның құқықтық жүйесінің дамуын айқындаған ғылыми мектеп қалыптастырды.
Осы орайда, Конституция күні қарсаңында Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен бірқатар көрнекті заңгерлердің конституционализмді дамытуға және заңдылықты нығайтуға қосқан зор үлесі үшін мемлекеттік наградалармен марапатталуы аса мәнді оқиға болып отыр. Олардың қатарында отандық құқық тарихымен тығыз байланысты ардагер-заңгерлер мен ғалымдар бар. Мәселен, Қайрат Әбдразақұлы Мәми «Отан» орденімен марапатталды. Сондай-ақ, басқа да белгілі заңгерлердің еңбегі атап өтілді: И.И. Рогов – І дәрежелі «Барыс» орденімен, В.А. Малиновский – ІІІ дәрежелі «Барыс» орденімен, Б.М. Нұрмұханов – «Құрмет» орденімен, ал Қ.Ж. Балтабаев – «Парасат» орденімен марапатталды. Бұл марапаттар олардың көпжылдық жемісті еңбегін мойындаумен қатар, ғалымдар мен практиктердің конституционализмді дамытудағы үлесінің мемлекет тарапынан жоғары бағаланатынын айқын көрсетеді. Осы дәстүрлерді қолдап әрі дамыта отырып, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті уақыт талабына сай жауап бере алатын және құқықтық мемлекеттің негіздерін нығайта алатын жаңа буын заңгерлерін даярлауды жалғастыруда.
Мемлекеттік органдардың өкілдері – Алматы қаласы прокурорының орынбасары Дамир Меделбайұлы Катаев пен Алматы қаласы Әділет департаментінің басшысы Балаим Тұрғанбайқызы Кесебаева да конференцияға қатысушыларға құттықтау сөздерін арнап, Конституцияның құқықтық жүйенің мызғымас іргетасы әрі қоғамдық тұрақтылықтың кепілі ретіндегі маңызын ерекше атап өтті.
Конференция барысында көптеген мазмұнды баяндамалар тыңдалды.
Қазақстан Республикасы Конституциялық Соты Аппараты бөлімінің меңгерушісі, заң ғылымдарының докторы Эльмира Абдыковна Қалиева өз баяндамасында практикалық тәжірибесіне сүйене отырып, конституциялық бақылау институтының жұмыс істеуін және Конституцияның үстемдігін қамтамасыз етудегі маңызын жан-жақты талдады.
Заң ғылымдарының докторы, профессор Мусабек Тұрғынбекұлы Әлімбеков өз баяндамасында сот институттарының дамуының негізгі үрдістерін және олардың құқық үстемдігі қағидатын нығайтудағы рөлін атап өтті. Профессор Еркеш Қалиевич Нұрпейісов «Халық үніне құлақ асатын мемлекет және ашық түрде өз пікірін жеткізетін қоғам: конституциялық негіздер» тақырыбындағы баяндамасында Конституцияның мемлекет пен қоғам арасындағы тиімді диалогты қалыптастырудағы маңызына назар аударды. Елдің демократиялық дамуы үшін жергілікті өзін-өзі басқару институттарын нығайтудың мәні профессор Кабдулсамих Көшекович Айтхожиннің «Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқарудың конституциялық-құқықтық негіздері» атты мазмұнды баяндамасында ерекше атап өтілді.
Шетелдік ғалымдардың баяндамалары да ерекше қызығушылық тудырды. Қырғыз Республикасы Президенті жанындағы Ұлттық аттестаттау комиссиясының төрағасы, заң ғылымдарының докторы, профессор Бекбосун Ишенбекович Борубашов «Қырғыз Республикасындағы конституциялық реформаның мәселелері» тақырыбындағы баяндамасында көршілес елдің конституциялық заңнамасын дамытудағы заманауи үрдістерді талдады.
Света Байниязовна Аманиязова, Бердақ атындағы Қарақалпақ мемлекеттік университетінің доценті, «Конституция және гендерлік теңдік: Қазақстан мен Өзбекстандағы құқықтық кепілдіктерді талдау» атты баяндамасында тең құқықтар мен мүмкіндіктерді қамтамасыз ету мәселелеріне назар аударды.
Тәжік ұлттық университетінің кәсіпкерлік және коммерциялық құқық кафедрасының меңгерушісі Одилбек Абдулназар Мавлоназарзода мазмұнды баяндамасында кәсіпкерлік еркіндіктің конституциялық кепілдіктерінің маңызын атап өтіп, оларды салыстырмалы талдау жасады.
Қорытындысында, қатысушылар конференцияның тек ғылыми пікірталас емес, сонымен қатар конституциялық құқық ғылымын дамыту, құқық шығармашылығын жетілдіру және мемлекеттің құқықтық негіздерін нығайту бойынша тәжірибе мен жаңа идеялар алмасудың алаңына айналғанын атап өтті.
