Қазақстан энергетикалық саясаттың жаңа кезеңіне қадам басты. Бірнеше жылға созылған ішкі газ бағасын терең субсидиялау саясатын түбегейлі қайта қарауға кірісті. Бұл қадам күрделі болғанымен, стратегиялық тұрғыдан аса қажет. Себебі әлемдегі ең арзан газ тұтынушы елдердің үштігіне еніп келген бұл модель терең экономикалық бұрмалаушылықтарға және жүйелі тәуекелдерге алып келді, деп хабарлайды astana-akshamy.kz
Неліктен бұл реформа қажет болды?
Экономикалық бұрмалаушылықтар: Ішкі нарықтағы газ бағасы оның өзіндік құнынан әлдеқайда төмен болды. Мысалы, сұйытылған газдың өндірістік құны тоннасына 128–147 доллар болса, бекітілген көтерме бағасы 82–96 доллар ғана болды. Бұл – компанияларды үнемі шығынға ұшыратты.
Инфрақұрылымның тозуы: Өндірістік активтердің ескіруі қауіпті деңгейге жеткен. Мысалы, ҚазГПЗ зауытындағы қысым ыдыстарының 98%-ы 40 жылдан астам уақыт бойы пайдаланылып келеді.
Суперқолжетімділік салдары: Газ бағасының арзан болуы тұтынудың шектен тыс өсуіне алып келді. 2024 жылы ішкі газ тұтынуы 21,2 млрд м³-қа дейін өсті.
Көлеңкелі нарық: Қазақстандағы бағаның төмен болуы көршілес елдерге заңсыз газ экспортын өршітті.
Не өзгеріп жатыр?
Бағаны кезең-кезеңімен көтеру: 2028 жылға дейін газ бағасын өзіндік құн деңгейіне жеткізу жоспары бар.
Ресурстық база мен өндірісті кеңейту: 2030 жылға дейін тауарлық газ өндірісін 23 млрд м³-тен 31 млрд м³-ке дейін арттыру көзделген.2023 жылы Анабай, Шығыс Үріктау, Рожков кен орындары іске қосылса, 2025–2026 жылдары Батыс Прорва, Орталық Үріктау және Бархан кен орындары пайдалануға беріледі. Олардың жиынтық қоры 50 млрд м³-тан асады. Атырау облысында Қашаған шикізатына арналған жаңа ГПЗ құрылысы басталды. Бірінші кезеңі 1 млрд м³, екіншісі – 2,5 млрд м³ қуатпен 2030 жылға қарай іске қосылады. Жобаға Катарлық UCC Holding инвестиция салып отыр. Сонымен қатар, Жаңаөзенде қуаты 900 млн м³ болатын жаңа ГПЗ, ал Қарашығанақ кен орнында 4 млрд м³ болатын зауыт салу жоспары қарастырылуда.
Газбен қамтуды кеңейту: 2025 жылы газдандыру деңгейі 62,4%-ға жетті (12,6 млн адам). 2040 жылға дейін бұл көрсеткішті 90%-ға жеткізу мақсаты қойылған.
Жаңа заңнамалар:
- Газды үнемді тұтыну туралы заң жобасы әзірленді;
- Газбен жүретін көліктер нарығын дамыту картасы қабылданды;
- Газ өндірушілерге қолайлы сатып алу формуласы енгізілді.
Әлеуметтік қолдау
Мемлекет әлеуметтік әділеттілікті ұмытпай, газ бағасының өсуінен халықтың осал топтарын қорғауға ниетті. 2024 жылдан бастап әлеуметтік осал топтарға арналған цифрлық газ ваучерлері (жеңілдіктер) енгізілді. Сонымен қатар, коммерциялық тұрғыдан тиімсіз болса да, шалғай ауылдарды газбен қамту жобалары жалғасып жатыр.
Геосаяси артықшылықтар
Қазақстан газ транзитінде маңызды рөл атқара бастады. 2024 жылы транзит көлемі 10%-ға артып, 69,6 млрд м³-қа жетті. Өзбекстан импорттаушыға айналған тұста, Қазақстан аймақтық газ хабы ретіндегі маңызын арттырып отыр.
