Жолдау аясында қолдау көп

Талғат ЕРҒАЛИЕВ, Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты

– Талғат Файзоллаұлы, сіздің бір сұх­ба­ты­ңыз қоғамда бірталай пікір туғызды. Нақ­ты айтсақ, «елімізде жұмыссыздар жоқ,­ жа­тып­ішер­лер­ бар» деп мәлімдедіңіз. Сіз бұл пікіріңізді қандай дерекке сүйеніп айт­тыңыз? Әйтпесе, Астанада отырған де­пу­тат аймақтардағы жағдайды қайдан бі­леді?­

– Мен депутаттыққа өндірістен келдім. Сіз­ айтып отырған сұхбатымда өз ойымды айт­­тым.­ Бүкіл  Қазақстан бойынша алсақ, бір өңір­де жұмыссыздар көп. Енді кейбір дамып жат­қан аймақтарда мамандар жетіспеушілігі бай­қа­ла­ды.­ Жұмыссыздарды кадр тап­шы­лы­­ғы­ бар қалаларға жіберіп, теңестіру ар­қы­лы ел бойынша жұмыссыздар жоқ деп ай­ту­ға­ болады.  Бүгінде жұмыспен қамту, ма­ман­дар­ды­ қайта даярлауға бағытталған бағ­дар­ла­ма­лар­ жүзеге асырылып жатыр. Ел­­ба­сы­ның­ Жолдауында да осы жұмыспен қам­ту­ға­ қатысты көп айтылған. Тәуелсіздік ал­ғаннан бері инженерлік мамандарға деген сұ­раныс артып келеді. Ал, кеңестік ке­зең­де ол қоғамдағы ең беделді кәсіп болатын. Соңғы жылдары ғана қоғамның техникалық ма­ман­дарға деген қызығушылығы пайда бола бастады. Оның бір себебі, Президенттің тап­сырмасымен «Үдемелі индустриалдық-инновациялық даму», «Бизнестің жол кар­тасы – 2020», «Қолжетімді баспана» сын­ды­ бірнеше бағдарламалар қабылданды. 2010 жылдан бері 2 трлн теңгеге 400 жаңа ин­­но­­ва­ция­лық­ мекеме ашылды. Міне, осы кәсіпорындарға  жұмыс қолы керек. Сондықтан, қазіргі уақытта ин­же­нер­лік­ мамандар өте қажет.

Астананың өзінде ертеде инженерлік-құрылыс институты болған-ды. Соны пе­да­­го­гикалық институтпен қосқан кезде, жы­лу-газ, вентиляция және сумен жабдықтау фа­культеттері жабылып қалды. Жиырма жыл сол мамандық өкілдері дайындалмады. Қа­зір­ жылу беру, ауа алмастыру, сантехника,­ су­ жабдықтау мамандары жетіспейді. Құ­ры­лыс саласында да сондай проблема бар. Қарап отырсақ, жұмыссыз жүргендердің ба­сым бөлігінде жоғары білімі бар. Сол жұ­мыс­сыз­дар қайта даярлаудан өтсе, екі қолға бір кү­рек­ таба алады.

Ал, сұрағыңызға оралсақ, әріптестеріңіз қа­те жазыпты. Менің лексиконымда «тунеяд­цы»­ деген сөз атымен жоқ.

– Жақында Мемлекет басшысы Нұр­сұл­тан­ Назарбаев «Қазақстан-2050» стратегиясын жариялады. Бүгінде әлеумет бұл бағдарламаның әлеуетіне қал-қадірінше баға беріп, жер-жерде талқылап жа­тыр. Сіз бұл бағдарламаны қалай қа­был­да­ды­ңыз?­

– Енді, кез келген адам өз өмірін жоспар­лай­ды ғой. Сол сияқты мемлекет те әр қа­да­мын нық басу үшін жоспарлап отырады. «Қа­зақстан-2050» Стратегиясы – елдің ер­тең­гі күні жарқын болуы үшін қабылданған құ­жат.­ Жолдау жүктеген міндеттерді орындау үшін ел болып жұмылуымыз керек. Жолдауда еліміздің әр саласы кеңінен қам­ты­лып, ха­лықтың әл-ауқатын жақсартуға ба­ғыт­тал­ған міндетте белгіленген. Ең бастысы, сол құжатта жүк­тел­ген­ мәселелерді орындау – баршамызға міндет. Жал­пы, Жолдау аясында кез келген саланы да­мы­ту­ға­ мүмкіндік беретін қолдау көп.

– Өзіңізге белгілі, аталмыш құжатта діт­­теген мақсаттарға жету жолындағы мерейлі міндеттер көбіне мемлекеттің негізгі ті­регі қазақтарға жүктеліп отыр. Соның бі­рі ана тіліне қатысты айтылған. Ай­ты­ңыз­шы, қазақ тілінің аясын кеңейту үшін не­ істеу керек?

– Осыдан 30-40 жыл бұрын орыс тілін біл­ме­сең, болашақ жоқ деген көзқарас болған. Жет­піс жыл бойы орыс тілін үйрендік. Ол­ кезде қызметте өсуіңе, қоғамда өз ор­ның­­ды табуға көмектеседі деп ойлайтын.­ Ел­басы өз Жолдауында 2025 жылы мемле­кет­ түгелімен қазақ тілінде сөйлеп, істі мем­ле­кет­тік­ тіл­де­­ жүргізеді деп қадап айт­ты.­ Меніңше, бұл­ – өте жақсы бастама. Бі­рақ,­ осы кезде­ ескеретін бір жайт бар. Ол ау­дар­маға қатысты. Кейбір халықаралық тер­­мин­­дер­­ді­­ қа­зақ­ша­лап­  ау­да­ру­дың қажеті жоқ.­ Оны аударып тілді қиын­дат­пау керек, ке­ріс­інше, жеңілдетуіміз керек.

Тәу­елсіздік алған кезде дінге қатысты мы­­­на­дай мәселе болды: молдалардың ара­­сында айтыс орын алды. Бірі «жас­тар­ды мешітке жі­бер­меу керек, кіргізбеу ке­рек,­өйт­кені, олар дәрет ал­майды» дейтін. Сол кезде есті азаматтар «Егер біз жастарды қазір кіргізбесек, ертең дін­ге жақындата алмай­мыз» деген болатын. Ал­, қазір намаз уақытында мешітке барсаңыз, адам ішіне сыймай, сыртында отырады. Олар­дың дені – жастар. Сол сияқты қазір тіл үй­ре­немін дегеннің жұмысын қиындатпай, ке­рісінше, оған көмек қолын созуымыз керек. Бәрі бір күнде қазақша сөйлеп кетпейтіні де бел­­гілі. Біртіндеп, діттеген мақсатымызға же­­те­­ті­­ні­­міз­­ге­­ сенімдімін. «Сіз қазақша сөй­лей ал­май­сыз,­ ендеше, сіз қазақ емессіз» деп­ адам­ның бе­тін қайтармауымыз керек. Егер асы­ғыстық жа­сасақ, уақытты созып ал­уы­мыз­ мүмкін. Сон­дықтан, оларға «қазақ тілін мең­герсең – өсе­сің» деген қажеттілік тудыра оты­рып,­ үй­ре­туіміз керек.

– Елбасының бастамасымен «Қол­же­тім­ді­­ баспана» бағдарламасы қабылданды. Атал­­мыш бағдарлама елімізде баспанасыз жүр­­ген жұртты басыбайлы пәтерімен қам­­тамасыз етеді деген үміт көп. Бұған дейін сіздің құрылыс компаниясының же­­­тек­­ші­сі­ бол­ға­ныңызды білеміз. «Қол­же­­тім­ді баспана» қарапайым халық үшін қан­­ша­­лық­ты қолжетімді?

– Осы күнге дейін мемлекетіміз шекарасын бекітіп, экономикасын жаңғыртып, әлемдік өз орнын қалыптастырды. Елдің алдындағы үлкен мәселе – халықты бас-панамен қамтамасыз ету. Бұған дейін де мыңдаған халықты баспанамен қамтыған бағ­­дарлама болды. «Қолжетімді баспана»­ бағ­дарламасының діттегені де – сол  бұ­қа­ра­ны­ басыбайлы баспанамен қамту. Бағ­дар­ла­маның бағыты жақсы деп айта аламын. Әрі бағдарламаның орындалу барысы ашық бо­лады деп те сенемін. Құжаттың үтір-нүк­те­сіне дейін оқып таныстым. Өйткені, біз өзі­міз­дің жұмыс тобымызда оны егжей-тегжей тал­қыладық. Парламенттік тыңдауда да өз ұсы­ны­сы­мызды жеткіздік.

– Ол қандай ұсыныс?

– Ұсынысымыз көп. Біріншіден, тұрғын үй тұрғызылатын аумақтың инфрақұрылымын дамыту. Екіншіден, тұрғын үйді салатын компанияларға алдын ала жер телімін бө­ліп­ беру керек. Жыл сайын қанша пәтер тап­сыруымыз керек болса, соншалықты жер­­ді алдын ала дайындауымыз керек. Бағ­дар­ламаның әкімшілері тарапынан қа­таң бақылауға алу. Бұл – біздің үшінші ұсы­ны­сы­мыз. Бағдарлама барысын тексеріп отыру үшін ұлттық комиссия құрған жөн. Ол айына бір­ рет тексеріп отырады.

– Бұған дейінгі бағдарламалар белгілі бір санаттар бойынша іске асырылатын. Сәйкесінше, бөлінген пәтерлер мемлекеттік қызметкерлер,  жас отбасылар мен бюджеттік мекеме қызметкерлерінен аспайтын. Алдағы бағдарламаның санатына нендей өзгерістер енгізілді?  

– Дұрыс айтасыз. Бізде бұған дейін өзіңіз атап көрсеткен санаттар мен әлеуметтік қорғауға алынған жандар ғана қатысатын. Меніңше, әлеуметтік топтарға жататын азаматтарға жағдай жасаған дұрыс. Сондай-ақ, біздің ұсынысымыз – бағдарламаға өндірістік кәсіпорындарының қызметкерлері үшін арнайы санат ашып қосу болып отыр.

– Сізді кәсіпкер ретінде де білеміз. Осы саланы дамыту үшін қандай мәселелерді бірінші кезекте шешу керек? «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасының орындалу барысы туралы не айтасыз?

– Біздің елімізде кәсіпкерлерге мемлекет­ та­рапынан жақсы қолдау көрсетіліп келеді. Өзіңіз айтқан «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы – соның дәлелі. Өт­кен жылы бағдарлама аясында 400-дей адам­ арнайы оқу оқыды. Соның біршамасы ше­телге барып, біліктілігін арттырып, тә­жір­­ибе алмасты. Бүгінде осы бағдарлама ту­ра­лы көп кәсіпкерлер білмейді. Не себепті де­сек, олардың көбі ақша табу жолында жүр.­ Ақша табу оңай шаруа емес. Қолдары қау­ырт­ жұмыстан босамайтын кәсіпкерлерге тү­сін­діріп, бағдарламаның мүмкіндіктерін на­си­хат­тау керек.

Әңгімелескен: Айнұр САНАБЕК