ЖАТ ДІННІҢ САЛҒАН ЖАРАСЫ

Шетелдік миссионерлердің шектелмеуі қазақ қоғамын дүрдараз қылды

Президент Нұрсұлтан Назарбаев елдегі дін төңірегінде туындаған дүрдараздықтарды ауыздықтау мәселелерін бейбіт жолмен шешуге зор үлес қосып келеді. Өзінің «Қазақстан-2050» стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында еліміздің келешек даму стратегиясын айқындап, дінге қатысты бірқатар түйткілді мәселелерді көтеріп, оны шешу жолдарын жан-жақты қарастырып өтті.

Елбасы дәстүрлі дініміздің жағдайына тоқтала келе, бүгінде біздің халқымыз үшін дәстүрлі емес және жалған діни ағым­дар мәселесі өткір тұрғанын қадап айтты. «Жастарымыздың бір бөлігі өмірге жат, жалған діни көзқарасты көзсіз қабылдайды, өйткені, біздің қоғамның бір бөлігінде шеттен келген жалған діни әсерлерге иммунитет әлсіз» екендігін алға тартты. Сондай-ақ, «Қазір кейбір сыртқы күштер жас­тарымызды ислам дінінің хақ жолынан адастырып, теріс бағытқа тартуға тырысуда. Мұн­дай ұлттық табиғатымызға жат келеңсіздіктерден бойымызды аулақ салуымыз керек» деп ескертті.

Осы тұста қоғам қайраткері, белгілі ғалым Мырзатай Жолдасбековтің «Дін ұстай білсең – қасиетің, ұстай білмесең – қасіретің» деген мәні мен мазмұны терең сөзі еске түседі. Расында қоғамдағы дінге қатысты мәселелердің дені психологиялық және танымдық себептерден туындап отыр. Дін қоғамда танымдық, ғылыми, идеялық және практикалық тұрғыдан өзіннің функционалдық тепе-теңдігін қамтамасыз ете алмаса, басқа қолайсыз жағдайларға себеп болып, әр түрлі топтардың, қанаушылықтың, өш пен дұшпандықтың объектісіне айналудан ада бола алмайды. Қоғам­дағы сауат­сыздықтың салдарынан пайда болған «таза ислам», «дәстүрлі ислам» және «саяси ислам» ұғымдарының шығуы – осының айғағы.

Мойындау керек, бар қазақты бауы­рындай санайтын халқымыз таныса келе, ең бірінші бір-бірінен қай жүзге немесе қай руға жататынын сұрайды. Осы күні қоғамда кейбір кісі­лермен дін жайында әңгімеге келе қалсаңыз, «Сіз қай дінненсіз?» немесе «Қандай жамағаттансыз?» деген сұрақты да естуіңіз ғажап емес. Әсіресе, осы сұрақтың қолданылуы күн өткен сайын жиілеп барады. Кейбір бауырларымыздың пиғылы теріс діни ұйымдарға еріп, өз отбасынан бас тартып, қоғамдық өмір сүру қалыбын бұзып жатқаны жасырын емес. Тіпті, кейбір азамат­тарымыздың бізді кәпірлер еліне санап, өзге мұсылман елдеріне көшіп жатқаны тағы бар. Бұл құбылыс ұлт­­­тығымыздың арасына қазірдің өзінде жік түсіріп, өзін-өзі бөтенси бас­та­­ғанын көрсетеді. Бұл – ащы да бол­са шындық. Бұған ең басты се­бептердің бірі – жастарға тәрбие бе­рер аға буынның атеис­тік көз­қа­раста қалып, діни сауатсыз­дығынан туындады деуге толық негіз бар. Кешегі жетпіс жыл жүргізілген дін­сіздендіру саясаты қазақ ұлтын негізгі күре тамыры саналатын ділі мен дінінен ажыратуға бар күшін салып бақты. Кейбір деректер­ге қарағанда, қазақ жұртынан кәм­пес-келеп тартып алынған діни кітап­тар мен әдебиеттер Ташкент қала­сы ма­ңындағы кірпіш зауытында жар­ты жылға жуық отын ретінде қол­да­ныл­ған көрінеді. Дей тұрған­мен, сол­­шыл үкімет елде діннің сырт­қы піші­нін біршама уақыт тоқ­тат­қаны­мен, қазақтың жүрегінен өші­ре алған жоқ. Қылышынан қан там­ған кеңес дәуірінде де қазақ халқы толық­тай діннен хабардар болмаса да, «әй­теуір, мұсылманбыз» деп жүрген болатын.

Екіншіден, шетелдік миссио­нер­лердің ықпалының күштілігі. Сырттан келген жат пиғылды мис­сионерлік ағымдар – негізінен, діни ілімдерін та­­ратуға арналған діни және саяси қызмет, сонымен қатар, шағын мә­дениетті, этносты өзінің табиғи болмысынан айырып, ассимилияцияға ұшыратудың таптырмас құралы. Мис­сионерлік ұйымдардың шоқын­дыру саясаты Африка және Азия халықтары арасында қарқындап, мақсатты түрде жүргізіліп келеді. Миссионерлік ұйым­дарға бірқатар елдердің мем­­ле­кеттік құрылымдары, қайы­рымдылық қорлары, үкіметтік емес ұйымдар, қаржылық топтар материалдық және моральдік тұр­ғыдан көмектесіп, ор­тақтаса жұмыс істейді. Миссионерлер баратын елдің дінін, тарихын, әдет-ғұрпы мен психологиясын зерттеп, біліп барады, жергілікті халық басым елді мекендерде тұрып, сол халықтың тілін, әдет-ғұрпын, мінез-құлықтарын өз қызметтерін табысты атқару үшін індете шолып үйренеді. Бұл өткір мәселе Мұртаза Бұлытайдың «Дін және ұлт» еңбегінде қозғалады. Шынында, миссионерлер діни уағыздарын қай ұлттың өкілі басым болса, сол тілде жүргізетіндігін көріп отырмыз. Сондай-ақ, рәсімдерінде айтылатын діни әндерін домбыра, қобыз, сы­бызғы секілді ұлттық музыка ас­­паптарының сүйемелдеуімен орындайды. Миссионерлердің үгіт-насихат құралы да, материалдық-техникалық базасы да тиісінше қам­тамасыз етілген.

Үшіншіден, жергілікті жердегі (аудандық, ауылдық) имамдардың діни білімдерінің аздығы да себеп болып отыр. Бұған қоса, елдегі білім беру жүйесінде күні кешеге дейін діни білім беру жүйесінің ескерілмеуі тағы бар. Қазақстанда дін саласының мамандары жетіспейді. Елдегі діни кадрлардың мәселесі бір ғасырға жуық уақыт қордаланып қалған дүние екендігі белгілі. Еліміз тәуелсіздік алған алғашқы жылдары мемлекет тарапынан діни ахуалды бақылауда ұстайтын жүйенің дер кезінде күн тәртібіне қойылмауы да басты себептің бірі болып отыр. Сол жылдары жастарымыз топ-тобымен шетелге оқуға жіберілді. Ол кезде азаматтарды қай елге жіберуге болатыны немесе болмайтыны жайлы мәселе мен оқуға кеткен жастардың ертеңгі тағдыры көпшілікті толғандырмады. Бұл мәселеге, ең алдымен, мемлекет көңіл бөліп, алдын ала жоспар жасалуы керек еді. Өкінішке қарай, біз бұл дертті дер кезінде дұрыстап мән беріп, шетелге кеткен жастарды бақылауда ұстамағандықтан, олардың біршамасы радикалды топтардың ықпалында кетіп, елге келген соң, шетелдік діни топтардың қолшоқпарына айналды. Айтып отырғанымыздай, орын алып жат­қан шиеленісті жағдай елді ертеңгі күні қанды қырғынға ұшы­ратып, қазақ халқын өзінің рухани
мәдениетінен айырып, бірнеше этникалық топқа бөлері мүмкін нәрсе. Сырттан белгілі бір мүддемен келген діни ағымдар халқымыздың рухания­ты мен мәдениетін күні ертең қажет етпесі хақ. Бұған мысалды кейбір мұсылман елдерінде діни білім алып келген өзіміздің аза­маттарымыздан көруге болады.
Сондай-ақ, баспасөз беттерінде, телеарналарда дін турасындағы ақ-қараны ажырататын мәліметтердің әлі күнге дейін аз таратылуы, халық арасында түсіндірмелі-ақпараттық жұмыстардың жетіспеушілігі жас­тардың кертартпа діни ағымдарға ілесіп кетуіне жағдай жасап отыр. Күні кешеге дейін діни кітаптар, аудио, бейне материалдар, ғаламтор сайттары құзырлы органдар тарапынан бақылауға алынбай, қажет жағдайда тәркіленбей, кітап дүкен­дерінде, кө­шелерде, базарларда еркін сатылып келді. Нәтижесінде, бұл жағдай түрлі радикалды діни топтардың пайда болуына әкеп соқтырды.

Қазіргі таңдағы маңызды болған мәселенің бірі – дәстүрлі емес діни қозғалыстардың қызметін ретке келтіру. Себебі, жат пиғылды ағым­дардың әрекеттері қоғамда кереғар көзқарастар туғызып келеді. Қоғам мүшелерінің біршамасы өзінің тарихи, дәстүрлі діндерінен шығып, секталардың шылауында адасып жүр. Осының негізінде дәстүрлі от­басылық және қоғамдық қарым-қатынастарда діни көзқарастарға байланысты түсініспеушіліктер орын алуда. Осы күні қоғамда кейбір отбасы мүшелерінің түрлі дінге еріп, тоз-тозы шығып жатқанын көріп жүрміз. Адамды адастырушы діндерге кірген кейбір қандас­тарымыз өз отбасының ойранын шығарып, ата-анасы, бауырларымен басқаша қатынас жасап, өз сенімін насихаттап және өз көзқарастарына өз жақындарын да мәжбүрлеуде. Өзім­­шілдікке бой алдырған кейбір бауыр­ларымыз өз үйін, жеке мүлкін сатып, ортақ қауымдық меншіктеріне беріп, отбасылық өмірден (ата-ана, бала-шаға, туыстары) бас тар­тып, адамды көрсоқырлыққа итер­­ме­лейтін діни-нанымдардың соңы­на еріп, өзгелердің қолшоқ­па­ры­на айналғаны өкінішті.
Бұл – дәстүрлі отбасылық өмірді өз­герту.

Мұн­дай діни көзқарастары алуан түрлі жандар ешқашан бір ша­ңы­рақ­тың астында береке-бірлікте өмір сүре алмайтындығын көріп отырмыз.
Өзге діннің жетегіне еріп, өзін-өзі жоғалтқан бауырларымыздың көбінің қайта оралып, қатарымызға қосылуы екіталай. Бұл пікірлерден оң сипатты нақты нәтижелер шығарып үлгермесек, біздің келешекте ұлт болып, тарихта қалуымыз неғайбіл деген ой-пікір туындайды.

Жасұлан АБДРАМАНОВ,
дінтанушы