ЖАҢА ТАЛАПҚА САЙ БОЛУЫМЫЗ КЕРЕК

Сәрсенбай МЫҢБАЕВ, ҚР кәсіподақтары Федерациясы төрағасының орынбасары, Астана қаласы кәсіподақтары Кеңесінің төрағасы:

– Еліміздегі зейнетақы жүйесін жаң­ғыртудағы өзгерістерге, әсіресе, әйелдердің зейнет жасына қатысты халық арасында әрқилы қисын айтылып жатыр. Бұл туралы елордалық кәсіподақ мүшелерінің пікірін біл­гіміз келеді…
– Тек біздің ғана емес, көптеген да­мыған Еуропа, ТМД елдерінің көпші­лігі әйелдердің зейнет жасын көтеруге мүдделі болып отыр. Осылайша зейнет­ақымен қамсыздандыру саласын же­тіл­діру арқылы ғаламдық үрдіске бейімделу үстінде. Се­бебі, жер шары тұрғындарының егде тар­туы, олардың эконо­микалық белсенді халықтың санынан артуы белең алып келеді. Австрияда әйелдер зейнеткерлікке – 65 жаста, Данияда – 65 жаста, ал Ирлан­дияда – әйелдердің зейнетке шығатын жа­сын 2028 жылға дейін біртіндеп 68 жасқа дейін көтеру көзделген.

Қазіргі кезде көптеген шетелдерде (Ұлыбритания, Германия, Франция, Норвегия, Швеция, Оңтүстік Корея, Чехия, Әзірбайжан, Украина, Эстония және т.б.) зейнет жасын арттыру есебінен зейнетақы жүйесін халықтың жасына бейімдеу пайдаланылады.
Бұл ретте Еуроодақтың 18 елінде әйелдердің зейнеткерлік жасы ер адам­дардың зейнеткерлік жасына 2020 жылы теңестіріледі, бесеуі оны кейін жасауды жоспарлап отыр.

– Бүкіл дүниежүзіндегі қалыптасып келе жатқан үрдіске көпшіліктің үрке қарауының себебі неде деп ойлайсыз?
– Оның басты себебі халық арасында түсіндіру жұмыстарын жүр­гізбегендіктен де болды. Сөйтіп, қара­пайым тілмен айтқанда, «аспаннан жай түскендей» әсерде қалып отыр. Енді біреулеріне күні ертеңнен бастап 63 жастан зейнетке шығатындай көрінеді. Олай емес қой, бұл он жылдың ішінде жарты жылдан бастап көтеріліп отыратын болады.

Бұл, әрине, өте күрделі нәрсе, зейнет жасын жарты жылдан бастап кө­тергенмен, қордаланып қалған мәсе­ле­нің түйіні бір­ден шешілмейді. Әйел­дер­дің әлеу­мет­тік мәселесі, еңбек қаты­нас­тары, жалақысының көлемі қайта қа­рауды талап етеді.

Әйелдердің жалақысы ерлермен са­лыстырғанда өте төмен. Әйелдердің 75-80 пайызы білім беру, денсаулық сақ­тау, мәдениет саласында еңбек етеді. Әйел­дердің Жинақтаушы зейнетақы қорларындағы қаражаты орта есеппен 320 мың теңге болыпты дейді. Егер олардың жалақысын көтермесе, үстемеленген бес жылда қанша қаражат жинап үлгереді?

Әйелдерді 63 жаста зейнетке шы­ғару­дың тағы бір түйінді тұсы бар. Оның сал­дары жастар арасындағы жұ­мыс­сыз­дыққа апарып соғуы мүмкін. Өйт­­кені, әркім өз орнында отырса, қо­сымша жұмыс орны ашылмаса, өске­лең ұр­пақ қайда барып еңбек етеді? Әйел­дердің жұмыс істейтін саласындағы ерек­шеліктерді де ескерген жөн. Ойлап кө­ріңізші, 63 жастағы балерина, не 63-тегі цирк акробаты немесе 63 жастағы краншы қалай жұмыс істейді? Мұндай мәселеге Үкімет тарапынан да тың шешім қабылдау қажет. Бұл бағытта мемлекет тарапынан бағдарламалар жоқ емес, алайда, мәселе олардың тиімділігін арттыруда.

– Жаңа жобада жұмыс берушілердің де жауапкершілігін көтеретін, олар­дың әлеуметтік саладағы белсен­ділігін арттыратын шаралар қамтылған ғой. Сіз осының бәрі жеткілікті дәрежеде деп ойлайсыз ба?
– Еңбек жағдайлары зиянды жұмыспен айналысатын адамдарды зейнетақымен қамсыздандырудың жаңа схемасын енгізіп отыр. Ерекше жұмыспен айналысатын адамдар жұмыстарының ерек­шеліктерін ескере отырып, олардың дербес зейнетақы шоттарына 15 пайыз зейнетақы жарналары түсетін болады деп жобалануда. Оның 10 пайызы қызметкердің жалақысынан және 5 пайызы жұмыс беруші есебінен жүргізіледі. Біз мұны тағы да 5 пайызға көтеру туралы ұсыныс енгізіп отырмыз.

– Қалай ойлайсыз, бұл бір жағынан жұмыс берушілердің жауапкершілігі, олардың жұмысшыға қолайлы жағдай жасау сияқты әлеуметтік мәселелерге мойын бұруына себеп бола ма?
– Жұмыс берушілердің жұмыскерлерге құрметін қалыптастыру керек. Қала­мызда ондай кәсіпорындар жоқ емес. Мәселен, астаналық «Зеленстрой» ак­цио­нерлік қоғамында әлеуметтік мәсе­лелер біршама шешілген. Еңбек­кер­лерді жұмыс істеу орнына жеткізіп, кәсіпорын есебінен демалдырып, емдеп, балаларының демалысын ұйым­дасты­рады. Мұндай қадамды тек қолдау керек. «Астанателеком», «Астана су арнасы» да осы мәселенің оң шешімін табуда. Мұндай кәсіпорындарда бастауыш кәсіподақ ұйымы да жұмыс істейді.

Қоғамдағы әлсіз жандардың орны лайықты бағаланған дұрыс. Әйелдерді отанасы дейді. Шаңырақтың берекесі – әйелден. Оны жаңа жүйедегі жобада ескеру керек.

Астана жағдайында, 50-ден астам адамы бар ірі және орта кәсіпорындарда және шағын (1-50 адамы бар) мемлекеттік бюджеттік мекемелерде, банктерде, сақ­тандыру ұйымдарында, қоғамдық бір­лестіктер мен қорларда орташа есеппен 246,8 мың адам жұмыс істейді. Өндіріс орындары жоқ. Көбіне мемлекеттік қыз­меткерлер, қызмет көрсету орындарында, білім, денсаулық саласында қам­тылған. Олардың жартысынан астамы – кеңсе қызметкерлері. Алайда, оларды ауыр қызмет атқаратын адамдармен са­лыстыруға келмейді. Коммуналдық салада, жылыту орталықтарында, құ­ры­лыстарда еңбек ететін әйелдердің жұмыс жағдайын жеңілдету керек. Бұл жаңа техника, жаңа технологиялар немесе басқа да кешенді нәрселер болуы мүмкін. Сайып келгенде, әлеуметтік әділдік болған кезде бұл мәселелердің тігісі жатып, ағымға сай жаңа стандарттар қалыптасады.

– Ал оның алғышарттары қандай?
– Оның басты шарты да, ойымның тоқетері де мынадай. Зейнет жасындағы адамдардың күрмеуі мол түйіндерінің тиімді шешімінің негізі және жалпыға ортақ қағидаттары бар. Бұл – міндетті түрде макроэкономикалық жағдай.

Бұл – әлеуметтік жағдайды айтпағанның өзінде, мемлекеттің қаржылық-эконо­микалық мүмкіндіктері, еңбек нарығы, егде және зейнеталды адамдардың жұ­мыспен толық қамтылуы. Адамдардың өмір жасы ұзақтығының қамтамасыз етілуі. Яғни, әрбір азамат зейнетке шық­қаннан кейін орта есеппен 15 жылдан астам өмір сүріп, бей­нетінің зейнетін көруі керек.

Әңгімелескен: Айгүл УАЙСОВА