Спортта жанкештілік керек!

Жақсылық ҮШКЕМПІРОВ, Мәскеу Олимпиадасының чемпионы, Еңбек сіңірген спорт шебері:

– Қазiргi уақытта боз кiлемге қыздар да шығып жүр. Нәзікжан­дылардың күреске қатысуына қалай қарайсыз?
Жансая
– Әрине, басқа спорт түрлерiне, көркем гимнастикаға, суға жүзуге баруға болады, бiрақ, бокс, күрес емес… Оған қарсымын. Және қыздардың күресін, боксын теледидар арқылы көре алмаймын.

– Атақты палуан ретінде грек-рим күресінің қазіргі аяқ алысы жөнінде не айтар едіңіз?
Нұрберген, қасапшы
– «Жүзден жүйрік, мыңнан тұл­пар» дейді қазақ. Бәріміздің чемпион болуымыз мүмкін емес. Бі­рақ мен жастарға сенемін! Спортта жанкештілік міндетті түрде керек. Кім еңбегін, ар-намы­сын ойлап, соған жетем десе, сол адам ғана биікке шығады. Арғы-бергі тарихымызды қарасақ, шүкір, белдес-кенде қарсыласын алып жығатын да, шалып жығатын да білекті балуан­дар бізде болған. Олимпиадада бол­мағанмен, әлемдік, халық­ара­лық аламандарда алтыннан алқа таққан жігіттеріміз бар. Өсіп келе жатқан жас балуандарымыз да көңіл қуантады. Әрине, айтуға оңай шығар, бірақ Олимпиада жеңім­­пазы атану оңай шаруа емес. Мәскеу Олим­пиа­да­сынан бері отыз жылдан астам уақыт өтті, расын­­да да әлі бірде-бір қазақ балуаны бұл доданы жеңе алмай келеді. Егер оңай болса, қазақта талантты жігіт­тер жетерлік, солардың бірі чем­­пион атанар еді ғой… Менің өзім­­нің бүкіл жастық шағым спорт залында, боз кілем үстінде өтті. Олим­пиа­даның шыңын бағындыру қанша­лықты қиын екенін мына менен сұра­саңыздар болады.

Рас, қазақ – күрес спортына бір табан жақын халық. Елдегі шал­ғай аудан-ауылдарға спорт зал­дарын көптеп салып, спорт-интер­наттарын ашып жатсақ, жағдай өзгереді. Өйткені, күреске жаны жақын балалар қаладан гөрі ауылдарда көп. Қазақстан құрамасының палуандарына жағдай жаман жасалып жатқан жоқ. Мемлекет ешқайсысын назардан тыс қалдырған емес.

– Жақсылық аға, ассалаумаға­лейкум! Халыңыз, үй-ішіңіз,мал-жаныңыз аман ба? Жеке шаруа­шылығыңыз бар деп естіп едім. Қалай жүріп жатыр?
Мақсат
– Уағалейкумассалам, балам! Ша­руа­шылықтың жайы жаман емес. Ақыры мал ұстағаннан кейін асылын ұстау керек қой деп, ел аралап, тұқымы жақсы мал іздедім. Алды­мен сол жерде бұрын қандай мал жер­сін­генін білдім. Сонымен қа­тар жылқы да ұстайын деп шеш­­­тім. Жез­­қаз­ған жақ­тан іздеп ба­­рып, 60 бас қазақтың жа­бы тұқым­ды жыл­қы­сын тап­­тық. Бұл жануар ыстыққа, суық­қа төзімді. Ресейдің Таулы Ал­­тайы­нан жергілікті алтай­лық тұ­қым­ды, Шығыс Қазақстан­нан «Күр­шім» тұқы­мын, Ақтөбе жақ­та «Мұғал­жар» деген тұқым бар, оны алдық, соларды бу­дан­дас­тыра бастадық. Бүгін­де бар­­лығы 1500 бас. 1000 ақбас сиыр бар. «Әу­лие­­­көл» деп атала­­тын ірі қара­­дан 1000 бас бар. Аме­ри­каның Фан­­­та­гер деген сиыры­нан мы­ңы бар. Қымы­­зын, сүтін сауғы­зып, се­мі­зі­нен сойғызып, Ұлт­­тық құрама­­­ның жі­гіт­­те­рі­не жі­беріп оты­рам. Ша­­руа­­шы­­лық­­та 80 адам жұмыс істейді.

– Аға, өзіңізге қай спорт түрі ұнайды, күрес шығар?
Дамир, студент
– Әрине, күрес ұнайды ғой. Одан соң ат жарысын ұнатамын. Көкпар, бәйге, аударыспақ дегендер тамаша спорттың түрі дер едім.

– Бізде алтын алған әрбір спорт­­­шыға жоғары көлемде сый­­ақы беріледі. Айтыңызшы, сіз Олим­­­пиаданы ұтқан кезде мем­­­ле­­кет сізге не берді?
Дулат, аэронавт
– Мемлекет дегеніңіз ол кезде КСРО. Олимпиаданы былай қойыңыз, КСРО құрамасының сапына ену дегеннің өзі арман болатын кез келген спортшыға. Бәсекелестік өте жоғары еді. Сол белестердің барлығынан өттім, ең соңында Олимпиада ойындарын да жеңіп алдым. Дүбірлі дода аяқталған соң маған бір «Мос­квич» автокөлігінің құнындай ақ­ша берді.

–Отбасыңыз туралы айтып беріңізші…
Сұлтан, бондарь
–Жұбайым Күлпан – Семей облысы Аягөз ауданы Мыңбұлақ ауылының тумасы. Екеуіміз жүрек қалауымызбен 1976 жылы шаңырақ көтеріп, үй болдық. Құдайға тәуба, түтініміз тік шығып, үйлі-баранды болып, немере сүйіп отырмыз. Үш бала тәрбиелеп өсірдік. Құдай берген немерелерім бар, жас құрақтай желкілдеп өсіп келеді. Олар – біздің көз қуанышымыз, көңіліміздің демеуі.

– Сіз туралы кітап шыққанын білемін. Қайдан алсам болады?
Айжан, студент
– Ол кітап баяғыда шығып қойды ғой, менің өзімде бар. Оқығың келсе, маған хабарласа ғой, берейін.

– Күрес олимпиада бағдарлама­сынан алынып тасталады деген пікірлерді естіп жатырмыз. Бұ­ған сіз не дейсіз?
Қайрат, дене тәрбиесі пәнінің мұғалімі
– Бұл күрес тұңғыш олимпиада ойындарынан бері бар. Әлемде талай адам бұл спортпен айналысады. Күресті алып тастау мүмкін емес. Күрес ережесін өзгертуі себеп болуы мүмкін. Ережесі сай емес. Қазір күрестің мәні кетіп бара жатыр. Сондықтан Халықаралық күрес федерациясының президенті Мартинетти қызметінен кетті. Енді жаңа реформа жүргізіледі. Бұ­рын тоғыз минут күресетінбіз. Қазір бір жарым минут қана күре­седі. Күрестің олимпиададан алы­нуы ере­женің өзгеруінен деп ой­лай­мын.

– Ұлттық құрамаға шетел аза­мат­та­рының келуі, сіздіңше, дұ­рыс па?
Нұрхан, бапкер
– Біз – көпұлтты халықпыз. Қа­зақстанға келген спортшылар еліміздің атын шығарды. Әрине, қазақ жастары көбейіп жатса, қуанар едік. Болашақта елімізден осы легионерлерді жеңетін балалар шығады. Қалай болғанда да Лондон олимпиадасында үздік он бес елдің ішіне кірдік.

– Сіз мықты палуансыз. Жақ­сы бапкер бола алдыңыз ба?
Ақылбек, стилист-визажист
– Мен жақсы бапкер емеспін. Бапкер болу үшін дарын керек. Менің үш бапкерім болған. Семейде оқып жүрген кезімде Илматов Ром Хасанович деген бапкерім болды. Одан кейінгі ұстаздарым Угренинов Владимир Яковлевич, Псарев Владимир Александрович сынды мамандар. Мен олармен әлі күнге араласып, қолымнан келгенше көмектесіп тұрамын. Қазіргі жастарға да үлкен спортқа баулып, өмірлік сабақ берген бапкерлеріңді ұмытпай еске алып жүріңдер деген ағалық кеңесімді беремін.

Еркежан СӘТІМБЕК