САЛТАНАТТЫҢ КҮЙСАНДЫҒЫ

Орган – сазды аспаптардың падишасы, көлемі жағынан ең үлкені және аса күрделісі. Әлемдегі ең үлкен аспап Американың Филадельфиясындағы Macy’s Lord & Taylor сауда үйінде тұр. Оның салмағы 287 тонна екен. Бұл органды 1904 жылы Сент-Луисте өткен бүкіләлемдік көрмеге арнап жасалған. Ал, Еуропадағы ең үлкен органды Пассау қаласындағы әулие Стефан рим-католик кафедралды соборынан көруге болады. 

Оны бір жерден екінші жерге көшіру оңай емес. Органды шеберлер белгілі бір орынға шақтап жасайды. Егер скрипканың дауысын күшейтіп, дыбысын құбылтатын резонаторы – корпусы болса, органның пернелерінен шығып, тұрбаларынан төгілген үнді мың құбылтатын нәрсе – кеңістік. Яғни, орган орналасқан орынның акустикасы жақсы болуы шарт. Өзге музыкалық аспаптардың құдіреті жетпеген дыбысты әуелетіп әкетіп, кеңістікте жаңғыртып, тылсымның есігін ашқандай әсер қалдыратын орган біздің елімізде діни мақсатта емес, зиялы өмірімізде концерттік аспап ретінде қолданылады. Сондай неміс шеберлерінің қолынан шыққан Hugo Mayer фирмасының органы Қазақ Ұлттық Өнер университетінде орналасқан. Осы органның алғашқы орындаушысы, аталмыш университеттің аға оқытушысы Салтанат Әбілханова ерекше өнері туралы былай дейді:

– Органда ойнау – өте ғажап нәрсе! Әр пернені басқан сайын өнер құдіреті баурап, қолтығыңа қанат біткендей алысқа самғатып алып кетеді. Мүмкін, осы аспапты қалауымның басты себебі содан болар. Тыңдаушысын да, орындау­шысын да елітіп әкететін орган сазын еуропалықтар «жаратқанның үні» деп атайды.

Салтанат Қызылорда қаласында туып-өскен. Құдіретті үнді бала кезінде алғаш рет Евгения Лисицинаның күй­табағынан естиді. Сұлу сазға еліткен Салтанат мамасынан бұл қандай музыка деп сұрайды. Жас қыз органның не екенін елестете алмайтын. Бірақ оның үні жанында сайрап тұратын. Ол қалалық музыка мектебінің пианино класын үздік бітіріп шығып, Алматы консерваториясына жолдама алады. Бірақ, өзі оташы дәрігер болуды армандайтын Салтанат жолайырықта ойға кетеді. Алайда, анасы мен ұстаздарының ықпалымен консерваторияға түседі. Түспес бұрын анасына тек органда ойнайтын болсам ғана оқимын деп шарт қояды. Оқуға түскен жылы анасы кенеттен қайтыс болады. Анасының қазасына қатты қайғырады. Органның пернелерін басқан сайын көкірегі қарс айырылып, көз жасы парлап кететін. Жүрегіндегі сағыныш-құсасы сыртқа лықсығанда орган да Салтанатпен бірге жылап тұрғандай сезінетін. Салтанат әлі күнге дейін егер органда ойнамасам, анамның қайғысын жеңе алмас па едім деп ойлайды. Органда ойнаған жылдар артта қалып, консерваторияны тәмамдап, жұмыс бабымен Астанаға келді. Орган үнінен алыстаған сайын жақынын жоғалтқандай сезімде жүретін. Жылдар өте келе енді органда ойнамайтын шығармын деп күдерін де үзген.

Әлі есінде, 2005 жылы 4 сәуірде Аста­наға орган орнатқалы сегіз бірдей ма­­ман келгенде өз көзіне өзі сенбейді. Со­­дан бірнеше ай өткенде орган залы ашыл­­ды. Ашылу салтанатында ҚР Ең­бек сі­ңірген әртісі Ғабит Несіпбаев не­міс­тің белгілі органшысы Лео Кремер өнер көрсетті. Әрі қарай концерттер жал­ғасып, Сал­та­нат көптен бері жоғалт­қанын тап­қандай жаны жадырап сала берді. Органда ойнау өнерін дамытып жатқан Салтанаттың соңынан шә­кірт­тері ерді. Кон­церттік бағ­дар­ла­ма­лар­ды жібер­мейтін кө­рер­мен­дері де көбейіп келеді. Тіп­ті, Салтанатқа хабарласып, қашан ор­ган музыкасының кеші бола­ды деп сұрап та жатады. Бір сөзбен айтқанда, орган үні астана­лықтардың да жүрегіне жол тапты.

Салтанаттың концерттік кеште­рі­­­­нің ерек­шелігі бар. Ол белгі­лі бір шы­ғарманы орындамас бұрын оның тарихын айтып, ерек­шелік­терін түсіндіреді. Сондай керемет кештердің сәнін келтіретін, әрине, Салтанаттың өзі және өнері.

Айгүл УАЙСОВА