«ҚАЗАҚ – ЖАНАРЫ ЖҰЛДЫЗҒА ҚАРАҒАН ҰЛТ…»

Ұлттық рухты сақтап қалу – ұлт­тың­ табиғи болмысын ор­нықтыру жә­не байыту.

Елі­міз­дің тари­хы­ ХХ ғасырдың со­ңында оң­ өз­герістерге то­лы­ тарихи уа­қи­­ғалармен өрнектелді. Жас мем­­лекет тәуелсіздігін әлем жұрт­шылығына жариялағанмен, оның қалыптасуы мен дамуы, бас­-аяғы жиырма бір жылдың ішінде та­рам-тарам жолдардан, белді-бел­ді бөгеттерден, алын­байды-ау­ деген асулардан өткен жолы – ел­ тарихының жаңа беті емей, не­мене?

Қазақстанның халықаралық жүйедегі орнын анықтау, ұлттық мүддені қорғау, сыртқы саяси стратегияны айқындау, әлем мемлекеттерімен дип­лома­тиялық қарым-қаты­настар орнату, жетекші ха­­лықаралық ұйымдарды келіссөздерге тарту сияқты кезек күттірмейтін ел жүгін арқалаудың қиындығын білсек те, ешқашан Елбасының өзі сияқты сезіне алмасымыз шындық. Себебі, «тас – түскен жеріне ауыр», ауыртпалықтың салмағы оны көтерген адамға ғана толыққанды мәлім бол­мақ. Осылайша тарихтың кө­ші­мен, уақытпен үндес, алдын болжай ойластырылған жүйе өмірге келді. Алғашқы тарихи уақиғалардың бірі – 1991 жылдың 21 желтоқсанында жаңа тәуелсіз мемлекеттер бас­шылары қабылдаған Дек­ла­рация (Балтық бойы ел­дерінсіз) жаңа аймақтық ұйымның (ТМД) құрылғанын әлемге паш етті. Сол кезең үшін де, елдің геосаяси ор­на­ласуындағы қауіпсіздік мәсе­лелері бойынша да қа­былданған дұрыс шешім екендігі сөзсіз.

Астана рухы асқақтайды

Ғасырлар қойнауындағы бодандық далалық өркениет­тің тәуелсіз рухын жоя алған жоқ. Бұл ғажап құбылыс! Қазақстанның халықаралық аренада жаңа тәуелсіз мемлекет болғанымен, рухы кү­ресуден талмайтын, ежелгі ке­зеңнен қалыптасқан ұлт­тың басынан ғасырлар бойы қиыншылық тауқыметі сал­дарынан бақ тайса да әл­сіремегенін, керісінше, Қазақ халқы өзін таныту үшін күресе білгендігін жылдың аяқ жағында «Жаңа әлемдегі – жаңа Қазақ­стан» атты бірінші Назарбаев оқуларына қатысқан Франция сенатының экс-спикері Кристиан Понселе тұжырымдай келе: «…Қазақстандықтар – бо­ла­шаққа ұмтылған қай­сар халық. Сіздердің халық­тарыңыздың жолы болды – сіздерде басқара білетін, идеяларды ойлап табатын және оларды іске асыра білетін көшбасшы бар. Ол – өте дана адам. …Сіздің ұлттың жанары жұлдызға қаратылған. Бұл ас­панға қарап болжам жасай білген арғы аталарыңызға деген құрмет деп танимын…» деген жүрек жарды сөзін жайып салған еді. Иә, шетелдік сарапшы ақиқатын айтып отыр: тағдыр тәлкегі елді жерінен, малы мен жайылымынан айырды, аштыққа, қуғын-сүргінге ұшыратты, тілінен, дінінен, тарихынан айырып, ұрпақтар арасындағы мәдени-рухани сабақтастық үзердей қауіп төндіргені де рас.
Қазақ – намыс туын жоғары көтеріп, азаттық жолында күресе білді, азат ойлылар тобы халық рухын нұрландырды. Алаш рухы – «іргесі бөлек, ын­тымағы бір, өз тізгінін өзі алып жүретін, күш-қуатын игілік жолына жұмсайтын жұрт» болатынын бағдарлай та­бандылықпен сенімге ша­қырған бағдаршам болды. «Серкенің» жастарға сар­қыл­мас сенімі – адамзат бала­сының аңсаған намыс жолы – азаттық жолы. Замана көшінде «Оян, қазақ!» ойландырып, «Маса» ызың қағып, «Менің Қазақстаным!» өршіл рухты шыңдай шынықтырды.

Жанымызға жалау болған – желтоқсан

Ұлтымызды тәуелсiздiкке жетелеген күрес жолындағы Отан тарихының беттерiн парақтай отырып, халықтың рухының үздiксiз талпыну, даму, өсу деңгейiн ерiксiз мойындайсыз. Ал, Алматыдағы Желтоқсан көтерiлiсшiлерiне дем берген бабалар салты – Ұлы рух едi. Ұзақ тарихи өт­кел­дерден өткен халық рухының жемiсi – ұлттық мем­лекетiмiздiң орнығуы, әлем кеңiстiгiне өзiн ұлт ретiнде көрсете алуында. Иә, бұқара халық пен топбастар тұлғалардың намысшылдығы мен ұлтжандылығының нәти­жесiнде жаңа кезеңге қадам бастық.
Сондықтан, өткен тарихи үрдiстер ақиқатынан сабақ алуымыз қажет шығар.

Қазақ шырмауы мол «империя» мен «одақтың» тұ­за­ғына түскен ұлттардың бірі ретінде орыстың уысынан шығу үшін бұлқынып, терін төкті, қанын шашты, құрбандыққа талай шалынса да күресін тоқтатқан жоқ. Азаттыққа сенімін жоғалтқан жоқ. Сол табандылық пен сенім Желтоқсан ызғарында алаңға шыққан қазақ ұлтының азаткер санасының сәулесін барша байтаққа түсірді. Ол ерікті де еркін, ашық та жарқын ұлт рухының сәулесі еді. Желтоқсан көте­рілісі халық жадында мәңгі қалмақ. Неге? Себебі, ол – қазақ ұлтының ғасырлар бойғы азаттық күресінің аңсарлы нәтижесі…

Алайда, А.Байтұрсынұлы­ның: «Әдіс қылған жағы ауыс­тырып алып жатыр, бос ұстаған жағы айырылып қалып жатыр. Жерді қолыңда қатты ұстау, бос ұстау қазақтың өздерінен. …Қазақ жері қазақтан кетпес еді, қазақ жері қазақтан кет­песіне іс қылсаңдар» ой түй­іні мен Алаш көсемі Ә. Бө­кей­­ханов­тың: «…Біреудің же­тегінде кететін жетім ха­лыққа» айналмау ескертпесі ха­лық жадынан өз орнын еш­­уақытта жо­ғалтқан жоқ, керісінше, бабаларға арман болған мемлекеттілігіміздің тәуелсіздік тұғырын нығайту, баянды болуы қоғамдағы кез келген жағымсыз тенден­цияларға қо­лайлы жағдай тудырмау жолдары үнемі сараланып отырды. Ұлт пен халықты топтастыратын күш – халықтың тарихи санасы, яғни, ұлттық идеяға деген сүйіспеншілік сананы оятуға себепші болады. Туған жерді қорғаудан туындаған «Атамекен» идеясы кейінгі тарихи кезеңдерде бірте-бірте «Алаш» және «Тәуелсіздік» идеяларына қарай эволюциялық тұрғыда өзгергендігі, өрбігендігі, ұлт­тық идея ел тәуелсіздігінің бе­рік тұғыры екендігі туралы философ ға­лымдар тұжырым­дарының орынды екені сөзсіз.

Кемел елдің көкжиегі кең

Өткен тарихтан ал­ған тағылым арқылы бола­шақ­тың әділет жолы анық­талуы тиіс. Қазақ елінің көз­қарасы және басымды бағыт­тарымен халықаралық қауымдастықтардың санасуы бүгінгі жүргізіліп отырған көп­бағыт­ты саясаттың нәти­желері. Еліміз өзі­нің кемел кезеңіне аяқ баса отырып, әрбір қазақстандықтың әл-ауқатын арттыру – Жаңа әлеуметтік стратегияны жүзеге асырған жағдайда абыройлы белестерге көтерілеріміз анық.

Жаңа әлемдегі жаңа Қа­зақ елінің басты бағыты – жа­сам­паздықпен аға ұрпақ армандаған қуат­ты мемлекеттілікті гүден­діретіндей, жанарымызды жарқын нұрымен жарқырата, жадырата беретін асыл мұраттарға жету.

Құндызай ЕРІМБЕТОВА,
ҚР Мемлекет тарихы институтының жетекші ғылыми қызметкері, тарих ғылымының кандидаты