Қадірі кеткен қонақ

Қырықтың бірі – Қыдыр.
Құт – қонақтың аяғымен келеді.
Құтты қонақ келсе, қой егіз табады.

Біздің ауыл Бурабайдың ете­гінде болатын. Сыңсыған тоғай, сылдырай аққан бұлақ, таза ауа, жаз болса алаңқай-алаңқайы жеміске толатын тұмса та­би­ғат. Биебауыр бел­де­рінде қымыздық деген шөп өседі. Бір-екі жапырағын ауызға салып жіберсеңіз асау қымызды ұрт толтыра ұрттап жібергендей жағыңыз қуырылып, сілкінген аттай денеңіз бір дір етеді де еріксіз жанарыңыздан жас ытқиды. Шымырқанасыз да ширығып қаласыз. Шиесі, бүлдіргені қандай?! Бармақтай-бармақтай болып қызара бөртіп піскен шағында о жақтың аңы түгіл адамы жайылатын.

Әкеміз сол ауылдан көшер-көшкенше жылқы бақты. Ар­­қа­ның қысы қандай?! Аптап ыстықта да, шыңылтыр аязда да, сүркей боранда да қылқұйрықтарын шұрқыратып ала таңнан ақ даланың қой­на­уына сіңіп бара жататын.

Жылқышының үйіне қонақ көп келеді: жоқ іздегендер, адас­қандар. Ақ қар-көк мұзда, әсі­­­ресе, түн жарымында те­ре­зе­мізді бейтаныс жолаушылар қағып тұратын. Шешеміз соның бірі­не қабақ шытқан емес. Күн кел­сін, түн келсін, тікесінен тік тұ­рып қарсы алатын. Біздер түн­гі қонақтарды «бөлісіп» ала­­тынбыз: анау менің ағам, мынау сенің ағаң… Біздің үй ғана емес бүкіл ел осындай қонақ­жай болатын.

Ес біле бере сол ауылға бар­дым. Өскен жерің қандай ыс­тық! Ауылдың шетінен ентелей еніп келе жатқанымда жүрегім елжіреп, көңілім босап сала бермесі бар ма?! О, Тоба! Ұял­ға­нымды-ай! Біреу маған «не­ме­­не көз моншағың төгіліп отыр» дейтіндей күй кештім. Ауыл­ды көріп, мауқымды бас­қан соң қыдыруға кірістім. Бі­рін­ші барғаным – өзіміздің көршіміз Сәлімжан ағаның үйі. Жеңгеміз сүле қарсы алды: танымай қапты. Танысқаннан кейін барып: «Ойбай, мынау пәленшенің ұлы екен ғой» деп кеп бетімнен сүйді. Мен құшақтай алар деп күткен сияқтымын, азырқанып қалдым. Бір шайдан соң келесі үйге баратынымды білдірдім. Қазір, тұра тұр,– деді де Арман ағамыздың үйіне қоңырау шалды. «Алло, Гүлжазира, үйдесің бе? Сендердікіне әлгі Жанаттың баласы бара жатыр». Солай сөйлесіп жатқан. Мен ойымды басқаға бұрып, терезеге үңіле бергенімде қасыма жетіп келді. – Арман ағаң қалаға кетіпті, ертең бар о жаққа,–деп мәймөңкелеген болды. Осыдан соң-ақ суып сала бердім. Келесі үй де мен күткендегідей қарсы алмаған. Сараң жөн сұрасып, аз сөйлеседі. Көшеден кезік­тіріп қалғандарымен де жүре кеңестік. Үйге кел, қонақ бол дегені бірен-саран. Байқаға­ным, ауылда қыдырыс азайған. Ша­қыр­маса бармайды.
Қазір бәрі өзгеріпті. О жер курорт аймағына енген дейді. Халықтың тұрмысы жақсы екен. Ескі үйлердің орынына­ кілең жаңа коттедждер салын­ған.­ Бірақ, ат шаптырымдай кең үйлерден бір тарлық сезіліп тұрды. Ауа жетпей, кеудемді қусырып тұрған бір тығыздық.

Естияр шақта Еуропада­ адам­дар бір-бірінің үйіне ес­кер­­­тусіз қонаққа бармайды екен дегенді естіп, күліп едім. Қа­зір күлкім келмейді. Неге? Себебі, өзіміз де сондай болып бара жатырмыз ғой. Себебі, ол – «озық мәдениет». Бая­­ғыдай қонаққа «сойса, қозы өледі, соймаса, ұяттан өзі өледі» дейтін ел жоқ. Кері­сін­ше, «қонағын сүймеген ба­ласын ұрады немесе үйін сыпырадының» кері.

Айтпақшы, әлгі ауылдан кетерде аузы дуалы, сөзі уәлі Қоңқыш атама сәлем беріп қайттым. Байқамай ауылдың шетіндегі «Ақмөлдір» көлінің тартылып қалғанын айтып қалмасым бар ма. Атам ыңыранып барып үн қатты:

– Е-е-е…, балам…, ол да халықтың ындын-пиғылына көрінетін ырыздық қой…

Кейін де өткен-кеткеннің айтуынша, жыл сайын «Ақмөлдір» көлінің табанында тай жарыс өтеді екен.

Ербол ЖАНАТ,
erbol-kerei@mail.ru