ОБЫРДЫҢ БАСТАПҚЫ БЕЛГІСІ БОЛМАЙДЫ

Мұхтар ТӨЛЕУТАЕВ, Астана қаласы Онкологиялық диспансерінің бас дәрігері:

– Сәлеметсіз бе, Мұхтар Есен­жан­ұлы! Астана­ қала­сын­да онко­ло­гиялық аурулардың жағдайы қандай деңгейде?
– Онкология саласына бүгінгі таңда мемлекет тарапынан үлкен көңіл бөлініп отыр. Өздеріңізге белгілі, былтырғы жыл онкология саласының жылы болып саналып, Елбасының Жолдауынан кейін министрліктің дайындауымен Үкімет қаулы қабылдап, 2012-2016 жылдарға арналған онкология сала­сы­ның дамуы туралы бағдарлама қабылданды. Сол бағдарламаның аясында қаржыландыру мәселесі жақсы шешілді. Мысалы, 2011 жылы онко­ло­гия саласына бөлінген қара­жат­ 13 миллиард теңге болса, 2013 жылы ол екі есеге жуық көбейіп, 28 миллиардқа жетті. Бұл, әрине, осы бағдар­ла­ма­ның игілігі.

Жалпы, бүгінгі күні Қазақстанда сырқатқа шалдыққан аурулардың барлығы стационарда болсын, амбу­ла­то­­рия­­лық­ жағ­дай­да да толық дәрі-дәр­мек­пен қамтамасыз етілген. Яғни, тегін емделеді. Басқа елдерде ондай жоқ. Біздің елімізде Қазақ ғылыми-зерттеу онкология инсти­ту­ты­ және әр облыста он тоғыз онколо­гия­ диспансері бар. Институттың және диспансерлердің құрал-жаб­дық­тар­мен қамтамасыз етілуі бағ­дар­­ла­мада толық есептелінген.

Бағдарлама аясында біз былтыр диагнос­ти­калық құрал-жабдықтар сатып алдық. Қазіргі кезде жобалау жұмыстары жүргізіліп жатыр. 2014 жылдың аяғына таман біз жаңа сәу­лелі-терапиялық аппарат ала­мыз.­ Біздегі екі сәулелі терапиялық аппа­рат жаңартылып, техникалық мүмкіндігі мол қосымша құрал­дармен жабдықталады. Ол аппараттың сапасын жақсартады.

– Онкологиялық аурулар­­дың соңғы жылдары­ көбей­іп­ бара жат­қа­ны белгілі. Оны азай­ту­ға бай­ла­ныс­ты қала­мыз­­да қан­дай­ шара­лар жүзеге асырылуда?
– Бүгінгі күнде біздің елімізде ғана емес, бүкіл дүниежүзінде онко­логиялық ауруларға шал­дық­қандар қатары көбейіп барады. Дүние­жүзі­лік денсаулық сақтау ұйымының мәліметіне сүйенсек, 2020 жылға қарай олардың қатары екі есеге дейін көбейеді. Бірақ, бүгінгі күнде диагностика тәсілдері жақсы жолға қойылғандықтан, диаг­ноз­ уа­қы­тында қойылып, ем-шара уақы­тын­да қабылданса, кейбір жағ­дай­да ол аурудан толық емдеп шыға­руға мүмкіншілік бар. Тек қана уақы­тында дәрігерлерге қаралған жөн.

Қазір Астана бойынша онко­ло­гия­лық ауру салдарынан өлу көрсеткіші былтыр­ғы­ға қара­ған­да төмендеген. Республика бойынша солай. Бұл, әрине, Қазақ­с­тан­да­ аталмыш аурудың алдын алу мақ­са­тын­да жасалынып жат­қан­ ша­ра­лар­­дың нәтижесі екені шындық. Осы бағытта елімізде тұрғындар ара­сын­да скринингтік тексерулер жүргізіліп келеді.

– Қайырлы күн! Менің атым – Болатбек. Мынаны білгім келеді: обырдың басты белгісі бар­ ма?
– Обырдың бастапқы белгісі бол­май­ды. Оның ең жаман қасиеті – ауру білдірмей келеді. Адам кеселге­­ шал­­дық­­қанын білмей қалады. Ауру бастапқы уақытында адамға ешқандай белгі бермейді. Жеңіл-желпі әлсіздік, тәбеттің төмендеуі, жүдеу байқалуы мүмкін. Бірақ, бұған барлық адам бірдей көңіл бөл­мей­ді. Ал, жанына батқан кезде, ол өкінішке қарай, кешігіп қалуы мүмкін. Жалпы, организм әртүрлі белгі береді. Соған көңіл бөліп, ағза­­мыз­­да­ғы кінәраттарға бейжай қарамау керек.

– Скринингтік тексеру деген не?­ Оны қай жерде өтуге болады?
– Скрининг де­ген­іміз – ауру белгі бермей тұрған сәт­те­ диаг­ноз қою, яғни, ауырмаған адам­ның ауруын табу. Сыр­қат адамға диагноз қоюда қиын жағдайлар кездеседі. Ондайда диагнозы күдікті рентген сурет­тер­ін бір­не­ше дә­рі­гер бірігіп қарап, қосымша қандай зерт­теу қа­жет екендігі жөнінде шешім шығарып, сыр­қат­тануы ықтимал­ адам­ды шақы­рып, әрі қарай тек­се­ру жүр­гі­зіп, толық ем қолдануға бағдарлама жасайды. Ауру бірінші, екіншісі саты­сын­да анықталса, сырқаттанған адамға да, дәрігерлерге де, тіпті, бюджетке де жеңіл болады. Мысалы, үшінші, төртінші сатыдағы сүт безінің обырына ұшыраған бір сырқат адамды емдеуге мемлекет 28 миллион теңгеден артық қаражат жұмсаса, ал бірінші, екінші сатысында көп болса 300-400 мыңдай теңге кетеді. Есептеңіз, қандай айырмашылығы бар. Бұл ретте дәрігердің шақыруын күтудің қажеті жоқ. Оны белгілі бір жастағы адамдар өзі тіркелген ем­ха­на­да өтеді. Өткен жылы біздің дис­пан­сер­де скрининг орталығы құрыл­ды. Бар­лық бақылау, зерттеу осы­ ор­та­лық­та да жүзеге асырыла­ды. Биылдан бастап тағы да төрт скрининг, яғни, өңештің, асқа­зан­ның, бауырдың және қуық асты безі обырының алдын алу мақ­са­тында тексерулер жүргізілуде.

– Қайырлы күн, Мұхтар Есен­жан­ұлы! Жақында Денсау­лық сақтау министрі медицина сала­сын­да 4 мыңға жуық маманның жетіс­пей­тін­дігін айтты. Сіз бас­қа­ра­тын мекемеде кадр тапшылығы сезіле ме?
– Қазіргі кезде бізде екі-үш дәрігер ғана жетіспейді. Мысалы, диагностика саласында морфология деген бар. Соған байланысты бізде морфологтар жетіспейді. Ал, сәулелі терапиямен емдейтін дәрігердің мәселесі енді шешілгелі отыр. Биыл университетті бітіретін бір-екі түлекпен алдын ала келісімшарт жасалған. Менің ойымша, келесі жылы кадр мәселесі шешіледі.

Жалпы, біз шетелден білікті маман­дар­ды шақырып, көптеген шебер­лік кластарын өткіземіз. Біз­дің­ дәрі­гер­ле­ріміз Еуропада, Израильде, Ресейде, Оңтүстік Корея­да­ бі­лімін жетілдіру курстарында­ оқып, тәжірибе алмасып, сол үй­рен­­ген­дерін біздің диспансерде қолданып жүр. Жақында Индиядан атақты бір профессор шақырып, елімізде бірінші рет бас пен мойынға шыққан обыр диагнозына мик­ро­хи­рур­гия­лық­ операция жасадық. Иек сүйегі обырына шалдыққандарға аяқтың сүйегінен алып, жасанды иек жасау,­ тіл­дің жартысының көбін алып тас­тап, бұлшық еттің терісін жамап, қалпына келтіруді жүзеге асырудамыз. Бұрындары тек шетел­дер­де жасалынатын күр­де­лі опе­ра­ция­лар біздің елде де жасалу­да. Қазақстанның бүкіл аймақ­та­ры­нан жыл сайын осындай 2 мыңнан астам адам келіп ем алады. Медицинаға қатысты заңдар мен бұйрықтардың негізінде, бірыңғай денсаулық сақтау жүйесіне сай оларға тегін медициналық көмек көрсе­теміз. Сондай-ақ, қазір тек­се­ру­ден өткен сырқат адам сыр­қат­на­ма көшірмесін электронды түрде де жібере алады. Бірнеше дәрігер шешім шығарып, соның арқасында ол белгіленген күні келіп, ауруханада емделу мүмкіндіктер қарас­ты­­рылған.

– Есімім – Орынгүл. Ден­сау­­лы­­ғы­ма ешқандай шағы­мым жоқ. Дегенмен, кейде­ алаң­дайты­ным­ рас. Ауру айтып­ келмейді ғой.­ Ай­ты­ңызшы, онко­ло­гия­лық ауру­­лар­­дан қалай сақ­та­ну­ға бола­ды?
– Орынгүл, денсаулығыңызға алаң­да­ға­ны­ңыз өте дұрыс. Құп­тай­мын.­ Негізі, бүгінгі күні ғылыми зерт­теулердің аясында шығарылған қорытындыларға сүйенсек, он­­ко­­ло­­гия сырқатына шалдығуға, бірін­ші­ден,­ темекі түтінінің құрамындағы зиянды заттардың әсері ерекше екен. Мұндағы никотин, бензапирен­ сияқты көптеген химиялық заттар­ ке­ле­шек­те тек қана өкпе обыры­на­ емес, басқа да обырларға әке­ліп­ со­ға­ды деген ғылыми дәлел бар.­ Ек­ін­шіден, адамның дұрыс тамақ­тан­бауы, артық салмақ қосуы, ащы, қуы­рыл­ған, майлы тамақтарды көп жеуі асқазан, өңеш обырларына әкеліп соғуы мүмкін. Жапонияда, Оңтүстік Кореяда асқазанның обы­рына шалдыққандар өте көп. Бірақ, ол елдерде адамның орташа өмір сүру деңгейі жоғары. Әсіресе, жапон­дық­тар көп өмір сүреді. Себе­бі, олар уақытында тексеріліп тұрады. Біз де кешіктірмей, дер кезінде келгендерге үлкен кесу жасамай, сылып алып тастау арқылы опера­ция­лар жасаймыз. Ондайлар тез сауығып кетіп жатады. Бірақ, уақытында келетіндер өте сирек. Қысқасы, адам өзіне-өзі көңіл бөліп, уақытында дәрігерге қаралуы керек. Елбасы да осыған көп көңіл бөліп келеді. Денсаулық адамның өзіне, жақын туыстары мен балаларына керек. Сондықтан, уақытында диагноз қойылып, уақы­тын­да дә­рі­гер­ге көрініп, уақытында ем-шара қолданылса, адамның маңдайына жазылған жасына жетуіне толық мүмкін­­ші­лігі болатынын ескере бер­мей­тін­дер­дің бары өкінішті.

– Елбасы бүгінгі таңда ауы­ру­дың­ адамға тиімсіз екен­ді­гін айтып келеді. Дегенмен, адам­дар ара­сында онкологиялық ауру­лар азай­май отыр. Осыған орай, обыр­дың­ ал­дын алу және са­лау­ат­ты өмір салтын насихаттау ба­ғы­­тын­­да қандай жұмыстар жүзеге асы­ры­лып жатыр?
– Бұл бағытта ауқымды жұмыс атқарудамыз. Біздің дәрігерлеріміз әр мекемеге барып арнайы семинарлар өткізіп, лекциялар оқып жүр. Халықтың арасында обыр сырқаты туралы мәлімет беріп қана қой­май, осы бағытта халықтың білі­мін арттыруға көп жұмыстар атқа­рып жатырмыз. Сондай-ақ, біз теле­ди­дар, газет-журналдар арқылы наси­хат­ жұ­мыс­тарын жүргіземіз. Соның арқа­сында қазір кейбір адамдар емха­на­ға ешкімнің шақыртуын күт­пей-ақ, өздері келеді.

Гүлбаршын ӨКЕШҚЫЗЫ