ИСЛАМ – ӘЛЕМДЕГІ ЕҢ ІЗГІ ДІН

Жақында ғана қадірлі Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев «Қа­зақс­тан­-2050» стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жа­­ңа саяси ба­ғыты» деп аталатын халыққа Жолдауын жа­­риялады.

Қазір әлемде күнде өзгеріс, күнде жаңалық. Қа­зақ­ жұрты – сол әлемнің бір бөлігі. Сон­дық­­тан өзге ел­­дермен тереземізді тең ұстап, иманға ұй­­ытып отырған көреген Президентіміздің бары – ел­дің ба­­ғы. Әбу Һурайра (р.а.) жеткізген мына хадис­ шә­­ріпте: Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.а.ғ.): «Кім­ маған бойсұнса, ол Аллаға бойсұныпты. Кім­­ маған бойсұнбаса, ол Аллаға бойсұнбапты. Кім­­ басшыға бағынса, ол маған бағынғаны. Кім бас­­шыға бағынбаса, ол маған бағынбағаны» дей­­ді (әл-Бухари және Муслим риуаяты). Бұл – ха­­лықтың өз басшысына бойсұнып, оған қолдау көр­­сетудің қажеттігін дәлелдейтін хадис. Демек, ке­­шегі Жолдауды бүгінгі әрбір қазақстандық мұ­сыл­­ман қолдауы керек.

Жолдауда: «Біз – мұсылманбыз, оның ішінде Әбу Ханифа мазһабын ұстанатын сүнниттерміз. Бабаларымыз ұстанған бұл жол ұлттық салт-дәс­түр­ді, ата-ананы сыйлауға негізделген. Ендеше, бү­гінгі ұрпақ та әлемдегі ең ізгі дін – ислам дінін қа­­дір­лей отырып, ата дәстүрін ардақтағаны абзал» де­лінген.

Дін насихатпен тарайды. Бүгінгі мешіт има­мы­ның­ ең негізгі міндеті – ислам құндылықтарын ха­лық­қа жеткізу. Имамның үгіт-насихаты ұғынықты тіл­мен жан-жақты әрі мазмұнды айтылса, тың­дау­шысының жүрегіне жетіп, баурап алатыны рас.­ Бұған бүгінгі мешіттердегі жамағаттың аз-көп­ті­гі­не қарап баға берген орынды болар.

Мешіттегі бес уақыт намазды өткізу – имамның міндеті. Осы міндетті жауапкершілікпен атқарып жүр­гендіктен де имамдардың соңында ұюшы жа­ма­ғат көп. Күнделікті таң, бесін, екінті, ақшам жә­не­ құптан намаздарына келушілердің саны күннен күн­ге артуда. Басым бөлігі – жастар. Бүгінгі жас­­тардың дінге ықыласы күшті, талабы зор. Сол ме­­шітте оқылатын бес уақыт жамағат намазға ата-ба­­баларымыздан мұра боп келе жатқан дәстүрлі ха­нафи мазхабын мойындамайтын, өзгеше намаз оқи­тын жастар да келіп қатысатыны жасырын емес. Оларға қатысты жан-жақты белсенді жұмыс жүр­гізіліп жатыр.

Мешітте таласты мәселелер ханафи мазхабы тұр­ғысынан дәлелденіп беріліп, әрі уағыздалып та­ жүр. Мешіт ішінде үлкен плакаттарға үлкен әріп­термен ханафи мазхабы бойынша намаз тәр­тіп­терінің дәлел-дәйекті хадистері жазылып та қой­ылған. Мұнымен шектеліп қалмай, Қазақстан мұ­сылмандарының жарғысы мен ережесіне, өт­кенде қабылданған жаңа заңға орай, кешегі Пре­зи­дентіміздің Жолдауы бойынша, әр имам ханафи маз­хабпен оқу керектігін әр намазда ескертіп, та­лап етіп те отыр.

Мешіт ішінде имамдар ғана уағыз айтады. Бө­тенге онда жол берілмейді. Ондай теріс пи­ғыл­дылар намаз оқи сала мешіттен шығып ке­те­ді. Олар көпшіліктің көкейіне қонып жүрген имам­дар­дың уағыздарын тыңдағысы келмейді. «Қы­­рық­ адам бір жақ, қыңыр адам бір жақ» де­мек­ші, ме­шітте имамды, үйінде ата-анасын және ме­ке­ме­лер­­де басшыларды тыңдамауы мешіт имамының тәр­биесі емес. Қыңыр қылықты жастар мешіттен емес,­ басқа жақтан алып жүр.

1992-1996 жылдары көрші Өзбекстан елінде оқы­дым. Бүгінгі күнмен сол кезеңдерді салыс­тыр­малы түрде ойласам, сонда көрші елдегі діни ах­уал біздегі жағдайға қарағанда аса күрделі ке­зең­де тұрған екен. Өйткені, бір қаланың намаз оқи­тын жамағаты түгілі, мешіттері өз алдына бө­лінетін. Мешіт жамағаты имамының ұстанған ба­ғытында болып, бір қаладағы мешіттер өз алды­на­ вахабиттердің мешіті, сүнниттердің мешіті деп­ аталатын. Мен білетін Әндіжан қаласының тек­ті тұрғындарын екі жаққа ажыратып, аралары­на іріт­кі­ салғандар дін атын жамылған адамдар-тұғын. Те­ріс пиғылды ағымдағылар мешіттерге ие болып, өз­дері ешқандай басқарманың сараптамасынан өт­пей-ақ, бас мүфтидің бұйрығын алмай-ақ, орта­ла­ры­нан имам сайлап қоя беретін.

Кеңес өкіметінің бұғауынан босанып, тәу­ел­сіз­дік­ алған бойда діндері исламмен қайта қауышқан мұ­сылман жұртты жолынан тайдыратын діни ағымдар көбейді, мүмкін оны әдейі біреулер кө­бейт­ті. Алайда, «Құдайдың қалауынсыз қурай да сын­байды» демекші, сол уақыттарда жаңадан құ­рылған мемлекеттердің алдынан көп мәселе шық­ты. Әр саланың өз мамандары дайын тұрса ке­­рек­ еді. Алғашқы жылдары барлық салада ма­ман­­дар тапшы болды ғой. Тиісті мамандардың жоқ­тығынан дін істері де ақсады.

Кеңес тұсында өмір сүрген төрт діни бас­қар­маға қарайтын мұсылман жұрт діни алау­ыз­дық­қа,­ та­лас-тартысқа бармай-ақ өмір сүр­ді.­ Бір­ мысал. Қа­­зақс­тан­да­ түрлі ұлттардан тұ­ра­тын­ мұ­сыл­ман­дар­ өмір сүреді. Олар – ке­зін­де­­ реп­рес­сия­ға ұшы­рап­ келіп қалған Кавказ тау­ла­рының жұрты. Ішін­де­ шешен, ингуш, түрік, қарашай, балқарлары бар.­ Олар келген тұста ауылда зәулім мешіт болмаса­ да,­ зират ішіндегі көне бір ғимарат жұма намаз оқу үшін жарайтын. Жұмаға жиналған мұсылман жа­ма­ғатының ауызбіршілігі жақсы болған.

Ал, біздің елде діни жағдай өзбектерден мүл­дем­ бө­лек, біз аса сабырлы халықпыз. Са­быр­лы­лы­ғы­мыздан да теріс пиғылды жандардың ісі­­ мен сө­зіне көпшілік байыппен қарайды. Сон­­дық­тан, олар­ қанша тырысқанымен, қазақ хал­­қы­ның та­би­ғи болмысына нұқсан келтіре ал­­май жүр. Әри­не, егемендіктің алғашқы жылда­рын­­­да ауыл­-ау­ыл­дарда дінді насихаттайтын имам­ түгіл, ді­ни­ рә­­­сім­ді атқаратын молданың өзі­ табылма­ды.­ Ке­ңес дәуірінде отанымыз Қа­зақ­с­танда ис­лам­та­­­ну­­шылар,­ имамдық қызметке кадр­лар дайын­дау­ мүл­дем болған жоқ. Дегенмен,­ ата-баба мұ­ра­ла­ры­н­ жоғалтқан рухани дүниесін қайта та­уып алғандай кейіпте бет бұрған халықымыз тәу­ел­сіз­дік­тің алғашқы күндерінен бастап, халықтың әлеуметтік жағдайы төмен болуына қарамай, дағдарыс, жоқшылық демей-ақ, үкімет соғып береді деп қарап отырмай-ақ, ел-жұрт қалалық, ауылдық жерлерде зират аумағында қирап қана тұратын мешіттерді орталықтарға көшіріп немесе бұзылып кеткен құлшылық-ғибадат орындарды өз қолдарымен асар ұйымдастырып-ақ салды.

Уақыт өте елде деструктивті ағым өкілдері пайда бола бастады. Имамдардың тек рәсімдермен ғана шектеліп қалғанын байқаған кейбір жерлерде олар діни алауыздыққа барын аямады. Әрине, олардың пиғылын әшкерелеуге, бет пердесін ашуға асық­қан, қарсы шара қолданған әуелі ҚМДБ. Ме­шіт­тер­ді бір орталықтан басқаруды көздеген ҚМДБ теріс пиғылды ағымдарға мешіттерді басқартып қоймады. Шұғыл түрде имамдарды аттестациядан өткізіп, мамандарды дайындау мақсатында имамдардың білімі мен біліктілігін арттыратын орталық ашты. Мамандардың қажеттігін мемлекеттік деңгейге көтеріп, «НҰР» Египет-Қазақстан университетінің ашылуына ықпал жасады. Қазіргі саны онға жеткен медреселер мешіттер үшін арнайы мамандар дайындаудың үстінде. Бүгінгі күнге келіп, ҚМДБ мешіттердің 62 пайызын жоғары, орта және арнайы білімі бар кадрлармен қамтамасыз етіп отыр.

Өткен жылы мемлекетіміздегі мешіттер «Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы» Республикалық діни бірлестігінің филиалдары ретінде заң талабының аясында қайта тіркелді. Мешіттер дерлік бір орталыққа бағынып, тұтас бір ағзаға айналды. Дегенмен, ел аумағындағы мешіттерді түгелімен бір орталыққа топтап, басқару бағытындағы жұмыстар ҚМДБ-ға 2000 жылғы құрылтайда төраға етіп сайланған, қазіргі Бас мүфти Әбсаттар қажы Дербісәлі хазіреттің келуімен басталған-тұғын. Ол уақытта, екі жүзден астам мешіт қана ҚМДБ-ның құрамына енетін. Үкіметтің дін істеріне қатысты толеранттылық пен келісімді сақтауға бағытталған саясатын ескерген ҚМДБ әуелі жеке діни бірлестіктер боп кеткен мешіттерді басқармаға тіркеу жұмыстарында тек түсіндіру, үгіт-насихатпен ғана шектелді. Кешегі заң қабылданғанға дейін Қазақстандағы кейбір мешіттерді қоспағанда дерлік барлық мешіттер бір басшыға бағынып, имамдары бір орталықтан тағайындалатын. Кешегі заң талабымен мешіттер қайта тіркелумен қатар жарлығы мен ережесіне то­лықтырулар енгізілді. ҚМДБ-ның аясы ке­ңей­іп, жұмыстары пысықталу үстінде. Өйткені, бү­гінгі мешіттердің ұстанатын бағыты кешегі жар­ғысы мен ережесінен бөлек заң жүзінде нақ­ты­­ланып отыр.

Имам Мүслим риуаят еткен хадис шәріпте: «Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Алла та­ға­лаға ең ұнамды жер қаладағы мешіттер» депті. Тәуелсіздіктің арқасында, Аллаға шүкір, бүгінде елор­дамыздан бастап, еліміздің барлық аймақ-өңір­лерінде еңселі, көрікті, зәулім мешіттер бар.

Қазіргі күнгі Астанадағы «Сәдуақас қажы Ғыл­ма­ни» атындағы мешіттің іргетасы 1992 жылы қа­ланып, 1996 жылы халық игілігіне тапсырылған. 1992 жылы асарлатып сол мешіттің іргетасын қалаған пейілдері кең, көңілдері дархан ақмолалық жұрт Қазақстан аумағындағы ең үлкен мешіттің іргесін қалап еді. Сол 1500 адамға арналған ме­шіт­­тің қабырғасы қаланған уақытқа 20 жыл салып, сол­ қалада, елордамыз Астанада айт намазға 15­000­ адам жиылатын алып мешіт мен мұндалап тұ­ра­ты­нын­ кім ойлаған?

Мешіттердің исламдағы алатын орны ерекше. Сол үшін пайғамбарымыз (с.ғ.с.) Меккеден Ме­динеге көшкеннен кейінгі алғашқы ісі сол жер­де­ мешіт салу болған. Осы мәліметтің өзі бізге ме­шіттің ислам қоғамына қаншалықты қажет екен­дігін айқындайды.

Мешіт – Алла тағалаға ғибадат-құлшылық жа­салатын орын, Жаратқанға жалбарынатын жер.­ Оның минбарында ислам үйретіледі, жақсы да,­ қайырлы істерді жасауға арналған уағыздар ай­ты­ла­ды.

Мешіт – ол мектеп, өйткені, онда қазақ хал­қы­ның талай біртуар жандары тәрбие алған. Ту кө­терген батырлар, ақиқатты жырлаған ақындар, ел басқарған көсемдер – осы мешіттің түлектері.

Кезінде халқымыздың тәуелсіздігінен айырылуы себеп болуының кесірінен Ислам дінінің даму қарқыны біршама бәсеңдеген. Патша өкіметі де, одан кейінгі кеңес өкіметі де дін исламның қазақтар арасында дамып, нығаюына мүдделілік танытпады. Керісінше, Ислам дінінің ықпалын барынша шектеді. Өйткені, оларды қазақтың отаны қызықтырды. Ұлт отанымен құнды. Қазақ ұл­тын­ өзіне бағындырып, кең-байтақ жерін тартып алу үшін тілі мен дінін кедергі деп білді. Өйт­кені, тіл – халықтың ұлтын білдіретін, байланы­сын­ ны­ғай­татын құрал, ал дін халықтың ақ пен қа­раны, жаман мен жақсыны және адал мен арамды айыра алатын ұлт екенін, ұстанымының күш­ті­лі­гін, ұлтының тек­тілігін айқындайтын нышан. Сондықтан, дін Ислам халқымыздың қолдауынан қашанда тыс қал­маған. Енділікте, тәуелсіз елміз, Аллаға шүкір. Ең­селі елдердің қатарынан табылуды мақсат тұт­қан жайы-мыз бар. Олай болса, алдымызда ел эко­но­микасы мен руханиятын қоса дамыту үлкен мін­де­ті­ тұр.

Мұны ескерген құрметті Елбасы Нұрсұлтан Әбіш­ұлы Назарбаев «Қазақстан 2050» Жолдауын­да­ бүгінгі тіл мен дін істеріне арнайы тоқтап, ха­лық­тың рухани болмысы тілі мен дінін дамыту жол­дарын айқындап, оның болашақ бағытын нық­тап өтті. Бұл жайдан жай емес, бұл – бүгінгі уа­қыттың талабы, халықтың қалауы.

Бақтыбай БЕЙСЕНБАЕВ,
С.Ғылмани мешітінің Бас имамы