БАРЫМЫЗДЫ БАҒАЛАУҒА МҮДДЕЛІМІЗ

Дәстүр мен мәдениет – ұлттың генетикалық коды (Жолдау жолдарынан)

Мәдениет – ұлттың рухани тұ­ғы­ры, шынайы болмысының шіл­тер­лі­ шымылдығы. Дәстүріне қа­рап,­ сол халықтың жан-дүниесін, бол­мыс­-бітімін, тіршілік тынысын та­ни­сыз­. Қазақ мәдениеті мен дәс­­тү­­рі­­ де­ген­де,­ көз­ ал­ды­мызға ал­­ды­­мен­ орала кететіні қандай кө­рі­ніс?..­ І­ргесі түріліп, түндігі ай­қа­ра­ ашылған ақ шаңқан киіз үй.­ Киіз үй іші де құлпырған бір әл­ем:­ шашбаулы уықтар, төрде қа­за­қы­ ою-өрнекпен нақышталған сан­дық,­ сандықтың үстіне әдіптеле жи­ыл­ған­ көрпе-төсекті айтыңыз, ке­ре­ге­ басында кәдуілгі қара домбы­рамыз ілі­ніп­ тұр, сол тұрысының өзі күй­ күмбірлеткендей… Оң жақ бо­са­ға­да­ – салпаң құлақ, садақтай иілген құ­май­ тазы, сол жақ босағада – то­ма­ға­лы қыран…

Ашық аспан астында ән қа­лық­тай­­ды,­ алтыбақанда тербелген боз­­ба­­ла­­ мен бойжеткен шырқаған ән.­­ Ақбоз атты тақымдаған жігіт осы­­ думанға асығып келеді. Әне, үй­­ір­­ жылқы жарыса барып, суатқа құ­ла­ды. Желідегі құлындардың мұн­­дай­­да­ шыңғыра кісінейтіні бар. Ере­сек­ ба­ла­лар­ ке­зек­те­се­ түйген ке­лі­ мен келсап та жарасым тауыпты.­ «Қа­ма­жай­ды»­ шырқап, текемет бас­қан­ аналардың ақ жаулығы ау­ыл­дың­ ажарын ашқандай…
Міне, қазақ мәдениеті мен дәс­тү­рінің бір парасы. Осы әңгіме бола қалса, өзекке шоқ түсірер жай­­лар­ да ойға оралады. Ақ шаң­қан­ киіз үйдің Америка асып кет­ке­ні, сары қымызды Ал­ма­ния­­ еншілеп алғаны – табанды­ ті­ліп,­ тұз сеуіп жібергендей іш­ің­ді­ ашытады… Өшкеніміз тұ­та­нып,­ жоғалтқанымызбен қай­та­ қауышудамыз ғой. Ел бол­ға­ны­мыз­­ды­ көрген әлгілер енді иесіне қай­та­рар­ де­ген­ үміт те жоқ емес. Дүние иесінен үн шықса, әрине.

Патшалықтың, төңкеріс дүмпуі мен тоталитаризмнің барлық ауыртпалығы мен қиыншылықтарына қарамастан, біздің еліміздің аумағында тұратын қазақтар және басқа да халықтардың өкілдері өздерінің мәдени ерекшеліктерін сақтай алды
(Жолдау жолдарынан)

Қызыл империя бодандығындағы түрлі халықтың ұлттығын былай қойғанда, мәдениеті мен дәстүрін та­бан­ға­ салғанын тарихтың па­рақ­­та­­ры­­ әйгілейді. Бабалар қа­лып­тап,­­ ұрпаққа мирас еткен та­лай­ құн­ды­лық­тар құрдымға кет­ке­нін­ енді ек­шеп,­ есептеудеміз. «Ес­кі­лік­тің исі­ аңқыған» қанша дүние за­мана қат­па­рын­да­ қалды. Тас бауыр то­та­ли­та­ризм­нің пәрменімен туған то­пы­ра­ғы­нан шалғайлап, өз­ге­ ел­ге­ тамырын жайғандар да көп.­ Қа­зақ­ солай қам шеккендердің қа­­та­­рында.­

Бүгін тәуелсізбіз, егеменбіз, ер­­кін­­біз.­ Дербестіктің туы жел­бі­ре­­ген шаңырақтың астында жаз­мыш­­ жазуымен тұрағын тапқан ту­­ыс­қан­ халықтар аз емес. Біз ол­ар­­­дың­ кеу­­де­сі­нен­ итеріп, дәстүрі мен­­ мә­­де­­ни­е­ті­­не­­ сызат салмадық. Өс­уі­­не, өркендеуіне қолғабыс ет­­тік.­­ Өзге ұлттар этно-мәдени бір­­­лес­­­тік­­­­те­­­­­рін­­­­ аш­ты.­ Ел­ба­сы­ Нұр­сұл­­тан­ На­­зар­­ба­ев­ бас болып, Қа­зақ­­стан­ хал­­қы­­ ассамблеясын құрып бер­ді.­ Ас­сам­блея­ның­ ұйт­қы­сы­мен ту­ыс­қан­дар­ жарасымын тап­ты, ке­ңес­тік­ кезеңде жоғалтқан мә­дени дәс­түр­ле­рі­мен­ қауышты. Қауышты да, жаң­ғырт­ты.

«Біріңді қазақ, бірің дос, көр­ме­сең­ істің бәрі бос». Данышпан Абайдың қағидаты – бар қазаққа ұран. Сондықтан да, неміс өз тілін оқытатын мектебін ашуда, орыс өз тілінде кітабын оқуда, шешен ұлт­тық­ биін билеуде, өзбек ала ша­па­нын­ бабасының көзіндей қас­тер тұ­ту­да… Солай болғанымен, қазақ ру­ханияты, өнері, әдебиеті әу бас­та­ғы­ биігінен төмендеген жоқ. Тәу­ел­сіздіктің лебі ескен жаңаша сипаттағы дүниелер туды. Олар ұлт құндылықтарының тамырын бекітіп, мызғымастай күшейте береді.

Тәуелсіздік жылдарын­да,­ жаһандану мен­ вестернденуге қарамастан, біздің мәдени іргетасымыз беки түсті
(Жолдау жолдарынан)

«Егемендігімізді еншіледік» деп,­ ешкімді кеудеден итермедік. Та­ту­лық­ты­ ту­ ет­кен елміз. Бәз­бі­реу­лер іспетті іргемізді қымтап, қыңқ­ еткенді жау көрмейміз. Қа­ны­­мыз­дағы ғадетпен жайдарымыз,­ жақ­сысын аламыз, жаманынан жи­ре­не­міз.­ Содан кейін болар,­ өш­ке­ні­міз өше түскен жоқ, жо­ғал­ға­ны­мыз­ды жоқтамай қалмадық. Шама-шарқымызша ұлт құндылықтарын іздей бердік.

Өзгеден аларымыз неғұрлым кө­бейе берсе, өзіміздікі де өркендей берді. Ұлттығымызға қаяу түсірмей-ақ, әлемдік жаңалықтардан қалыс қалмадық.

Қазақта тек бар. Тектілік жо­ғал­­­ған.­­ Кешегі алағай-бұ­ла­ғай­ ке­зең­дер­де­ буынымыз бо­са­ға­ны­мен,­ бүгін күшімізге қайта мін­дік. Сон­дықтан ғой, Алаш ар­ыс­та­ры­ның­ қайта тірілгені, Қор­қыт­тың­ қо­бызы қайта күңіренгені, ті­зе­міз­дің­ құбылаға қарай бүгілгені…

«Жау жоқ деме, жар астында». Жан­ға батар жағдаяттар мүлде жоқ деу­ге­ ауыз бара қоймас. Дуал артынан тығылып атар теріспиғылдылар қазақтың арасына іріткі салудан тай­ынбайды. Бұл, біріншіден, біз­дің­ бар екенімізді байқатса, екін­ші­ден, қайратымызды жани түседі. Ысылған үстіне, ысыла бермекпіз.

Қазақстан – бірегей ел. Біздің қоғамда әртүрлі мәдени элементтер бір-бірімен біріккен және бірін-бірі толықтырып тұрады, біріне-бірі нәр беріп тұрады. Біз өзіміздің ұлттық мәдениетіміз бен дәстүрлерімізді осы әр алуандығымен және ұлылығымен қосып қорғауымыз керек, мәдени игілігімізді бөлшектеп болса да жинастыруымыз керек
(Жолдау жолдарынан)

Бейбіт елдің ертеңі баянды. Мә­де­ние­ті­ жарасқан жұрттың бо­ла­ша­ғы­ да жарқын. Көп ұлтты бола тұ­ра,­ көп мәдениеттер бәсекеге тү­сіп­ жатқан жоқ. Қайта, бірін-бірі қол­дап, қолпаштап, ізет көрсетуде, құр­мет білдіруде.

Қазақ халқының мәдениеті үл­кен,­ бай, өнегелі. Біз өзіміздікін ға­на­ өрге тартудан аулақпыз. Ту­ыс­қан­ ұлттардың мәдениетіне де­ үн қатамыз. Бұл – білгенге имен­шек­тік­ пен қорқақтық емес, сыйластық пен татулық. Мерейіміз сонысымен асқан, айбынымыз сонысымен биік, айбарымыз сонысымен асқақ.

Тәуелсіз елдің ұрпағы еркін, бо­­ла­ша­ғы­ кемел. Өйткені, еркін ұр­пақ­ ез болып өспейді, өр һәм өре­лі­ болып өседі. Өз ұлтын, қа­нын,­ тілін, дінін, ділін танып ұл­ғая­­­ды.­­ Осы­ құн­ды­лық­тар­ды­ та­ны­­­­ған­­ ұрпақтың әлемдік тарих сах­­на­­сы­нан­ Қазақ мемлекетін әс­те­ жоғалтпақ емес. Мәдениеті мен­ дәстүрін өшірмек емес. Басты мұ­рат­ та, мақсат та осы!

Асхат РАЙҚҰЛ