Азаматтық қоғам – келелі сұхбат алаңы

Кеше Тәуелсіздік сарайында өткен VIII Азаматтық форум жұмысына Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев қатысты. Екі күнге созылған шарада азаматтық қоғам алдындағы шешілуі тиіс ең өзекті мәселелер талқыланды. Биылғы форумның тақырыбы – «Азаматтық қоғам және мемлекет: Диалог. Әріптестік. Сенім».

Қазіргі таңда азаматтық қо­ғамды дамытудың 2016-2020 жылдарға арналған ұлттық жоспары жүзеге асырылып жатыр. 2003 жылдан бері үкіметтік емес ұйымдардың саны 5 мың болса, қазір 22 мыңға жетті. Мемлекеттік-әлеуметтік тапсырыс бойынша қаржыландыру көлемі 2018 жылы 22 млрд теңгені құрады. Бүгінде үкіметтік емес ұйымдарды қаржыландыру жұмыстары 14 бағыт бойынша жүргізілуде. Қаржыландырудың үштен бір бөлігі әлеуметтік жобаларға жұмсалса, одан кейін білім, жастар саясатын қолдауға, азаматтық қоғамды дамытуға, азаматтардың құқығын қорғау­ға бөлінуде.
Нұрсұлтан Назарбаев халқымыздың бірлігін нығайту және елімізді орнықты дамыту жолында мемлекет пен қоғам арасында ашық диалог орнатудың маңыздылығын атап өтті.
– Осы форум үкіметтік емес секторға тың серпін беріп, аза­маттық қоғамның одан әрі да­муына жол ашуға тиіс. Бүгінгі кездесу барысында күн тәртібінің өзекті мәселелері бойынша нақты ұсыныстар айтылатынына сенімдімін, – деді Елбасы.

«Жарлының көңілі тоқ болмаса, байлар байымайды»

Президент ең алдымен дамыған қоғам құру керек екенімізді алға тартты. Бұл форум үкіметтік емес секторға серпін беріп, азаматтық қоғамның әрі қарай дамуына үлкен жол сілтейтініне сенім біл­дірді. Жиын­да көтерілген нақты ұсы­ныстар сарапталып, Үкімет және үкіметтік емес ұйым өкілдері тарапынан тиісті бағдарлама қа­былдау қажет екенін жеткізді.
Жиында Елбасы BI Group ком­паниясының басшысы Айдын Рақымбаевтың ісін көпшілік қа­уымға үлгі ретінде айтты.
«Көптеген бизнесмендер қайы­рымдылықпен айналысып келеді. Аналар үйі, жетімдер – бұл мә­селе мені қатты алаңдатады. Қазақстанда Балалар үйі болмауы тиіс деп есептеймін» дей келе, Президент Айдын Рақымбаевтың қандай бағытта қозғалу керектігін көрсетіп отырғанын айтты. «Біздің балаларымыз мұхиттың ар жағындағы танымайтын елге ба­рып өссе де, ертең ол елін, же­рін сағынады. Бірақ олар бөтен адамдар болып келеді. Қолымыз оған тиген жоқ. Қаражатымыз болған жоқ. Мемлекет қиын-қыстау кезеңде жүрген кезде ол мәселені біз жіберіп алдық. Бірақ өзіміздің мұсылман дінінде де, қазақшылықта да «жетімге қол созсаң, жұмақтан шығасың» деген бар ғой. Сондықтан өзінің екі-үш баласы бар адам тағы бір баланы сол Балалар үйінен алатын болса, тек жақсылыққа кенеледі деп санаймын. Сондықтан BI Grouр-тың жасап жатқан жұмыстарын өркендетуіміз керек» деді Мемлекет басшысы.
Осы ретте Білім және ғылым министрі Ерлан Сағадиев Балалар үйінің саны соңғы үш жылда 24-ке азайғанын айтты. Соңғы үш жылда бірде-бір бала шетелге жіберілмеген. «Егер жарлылардың көңілі тоқ болмаса, байлар әрі қарай байымайды» деген Нұрсұлтан Назарбаев бизнесмендерге осыған дейін үлкен қолдау көрсетілгенін, ендігі кезекте өз халқына мойын бұру керектігін де естеріне салды.

Түрме адамды түзей ме?

Президент назар аударған та­ғы бір мәселе – түрмедегі аза­маттардың санын азайту мәселесі. Форумда сөз сөйлеген Қазақстан Президенті жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссия мүшесі Сәуле Мектепбаева көтерген бұл мәселеге өзінің де алаңдаушылығын білдірді.
«Біз білетіндей, түрмеден адамның қандай болып шығатыны белгілі. Біз ол жерде адамды тәрбиелеудің орнына, басқа бағытқа итермелейміз. Сондықтан бизнестегі заң бұзушылықтар мен шағын қылмыстар үшін ақшамен жазалау керек. Заңнаманы осы­­­лай өзгертудің арқасында түр­медегілердің саны азайды. Осы бағыттағы жұмыстарды одан әрі жалғастыру керек» деді Елбасы.

Қаржыландыру ашық болғаны жөн

Үкіметтік емес ұйымдар – елі­міздегі ең қарқынды дамушы институттардың бірі. Бүгінде олардың саны 20 мыңнан асады. Кө­бі қағаз жүзінде тіркелгенімен, тең жартысы ғана белсенді жұмыс іс­тейтіні жасырын емес. Жиында Ел­басы Қазақстандағы үкіметтік емес ұйымдардың бірыңғай электрондық тексеру тізілімін жасау қажет екенін айтты.
«Үкіметтік емес ұйымдардың жобаларын қаржыландыруды барлығы үшін де ашық және түсінікті жасау қажет. Жемқор­лықтың болмауы, бағытталып отырған мемлекет қаражатының орындалуы үшін барлық жерде қаржыландыру ашық болуы тиіс. Ол үшін Үкіметке қазіргі уақытта жүргізіп жатқан цифрландыру аясында үкіметтік емес ұйымдардың бірыңғай электрондық тексеру тізілімін әзірлеуді тапсырамын. Аталған тексеру тізіліміне ҮЕҰ-лар ерікті негізде тіркелетін болады. Сонымен қатар ол алдағы уақытта мемлекет тарапынан бөлінетін қаржыға қол жеткізуге мүмкіндік береді» деді Елбасы.
Сонымен қатар мемлекеттік қызметтерді үкіметтік емес сек­­­торға беру жұмыстарын жал­ғастыру мәселесіне де қоғам назарын аудартты. Елбасының пі­кірінше, бұл бағытта, мәселен, экология, әлеуметтік жұмыстар, балалардың құқықтарын қорғау және басқа да салалардағы жобаларды жүзеге асыруға болады.

Мәселе – мамандықта

«Бір адамның қандай да бір күрделі жайға душар болып, мү­гедек болуы – үлкен қайғы. Алайда осы қасіретке бой бермей, адам еңсесін тіктеп, он рет құласа да, алға ұмтылатын адамдар – біздің бүгінгі батырларымыз» деген Мем­лекет басшысы Қазақстанда аза­маттардың бәріне жұмыс табылатынын айтты. Оның пікірінше, Қазақстанда жұмыссыздар бол­­мауы керек. Мәселе – мамандық­тардың болмауында. Егер маман­дығы бар адам болса, ол жұмыссыз қалмайды. Мысал ретінде Ас­та­нада құрылысшылар мен дәне­керлеушілердің жетіспейтінін алға тартты.
«Үкіметтік емес ұйымдар жер­гілікті орындарда жұмыссыз жүр­ген жастарды сұранысы бар 17 облысқа жіберетін болса, мә­селе шешіледі. Мен де өмір жолын осы­лай бастағанмын. Кәсіптік-тех­никалық оқу орнында алған «болат қорытушы» мамандығы мені алға жетеледі. Мен соғыстан кейін кедейшілікте өмір сүрген ауыл баласымын. Киерге киіміміз жоқ еді. 15 жасқа дейін тойып тамақ ішкен кезім есімде жоқ. Пештің жанында күрек ұстап жұмыс істедік. Ал­дыңда – 1500 градустық металл, артыңда – 40 градус суықта еңбек еттік. Осының бәріне шыдау керек болды. Сондықтан жастар еңбекке ден қоюы тиіс. Мынау әлем әділеттілікке толы деп сенбеу керек. Әділетсіздікті еңсеру керек» дей келе, жастарды Кеннедидің «Үкімет маған емес, мен Үкіметке не бердім?» деген сөзін басшылыққа алуға шақырды.

Тұжырымдама әзірлеуді тапсырды

Биылғы форум қорытындысы бойынша Елбасы Нұрсұлтан ­Назарбаев Үкіметке нақты тап­сырма берді. Үкіметтік емес ұйым­дар өмір сапасының жоғары стандарттарын ілгерілетуде негізгі драйверге айналуы тиіс.
«Мен бес әлеуметтік бастама жария еттім. Жолдаудың осы не­гізгі мақсаттары үкіметтік емес ұйымдармен тығыз қарым-қатынаста жүзеге асырылуы қажет. Ең алдымен бұл – мемлекеттік бағдарламалардың жүзеге асырылуын бағалау, қоғамдық бақылау, сонымен қатар сапа, халықпен кері байланыс» деді Нұрсұлтан Назарбаев. Сондай-ақ студенттерге жатақхана салу, «7-20-25» бағдарламасы, тұрғындар үшін газ құбырын тарту бастамаларының барлығы да қарапайым адамдарға бағытталғанын айта келе, Үкі­метке 2025 жылға дейінгі аза­маттық қоғамды дамыту тұжы­рымдамасын әзірлеуді тапсырды.
– Үкіметтік емес ұйымдардың ат­салысуымен мүмкіндігі шек­теулі адамдар, ерекше мұқтаж балалар мен жастар үшін аса белсенді ортаның қалыптасуы жақсы үрдіс саналады. Инк­люзивті қоғамды дамыту – әлемдік тәжірибе және барлық дамыған елдердің азаматтық қоғамы жүзеге асыратын маңызды әлеу­меттік міндеттердің бірі, – деді Қазақстан Президенті.
Мемлекет басшысы «Рухани жаңғыру» бағдарламасын одан әрі жүзеге асырып, «Ұлы даланың жеті қыры» атты жаңа мақалада белгіленген басымдықтар аясында жұмыстарды бастаудың маңыздылығын атап өтті. Елбасы мұнда көрсетілген бағыттар мен жобаларды іске асыру үдерісіне үкіметтік емес ұйымдарды тарту қажеттігін айтты.
– Қалалардың, аудандардың әкімдері цифрлық технология­ны қолдана отырып, бір терезе қағидаты бойынша халыққа кедергісіз ашық кеңістік қызметін ұсыну жүйесін енгізуі керек, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.
Жиын соңында Елбасы Үкіметке Азаматтық форум барысында айтылған ұсыныстар негізінде нақты іс-қимыл жоспарын әзір­леуді және оған барлық мүдделі мемлекеттік органдардың атсалысуын қарастыруды тапсырды.
Жалпы, екі күнге созылған форум аясында семинарлар, шеберлік сабақтары, дөңгелек үстелдер, пікірталас алаңдары, ведомство басшыларымен салалық кездесулер түріндегі 35 тақырыптық сессиялар өткізілді. «Адамдар» (People), «Планета» (Planet), «Өркендеу» (Prosperity), «Әлем» (Peace), «Серіктестік» (Partnership) атауымен өткен 5 панельдік сессия жұмыстарында азаматтық қоғамның негізгі мәселелері тал­қыланды. Форум соңында үздік деп танылған үкіметтік емес ұйым­дарға құрмет көрсетіліп, мара­патталды.