Әркім бастық болмайды…

Ертеректе үлкен адам көңілі түскен жеткіншекке «молда бол, балам» деуші еді.

Ал бүгін ше? Бүгін молданың орнына көбінесе әкім мен бастық сөзі жүреді. Неге? Әркімнің бастық (әкім) болуға құлшынысын замана заңы деуге болар. Әлде, бастықтың баласы тек бастық болуы керек деген түсінік деп айтайық, Біз не десек те, бастық болғысы келетіндер көп. Болсын. Кім болмай жатыр? Тек, сол әкім-қараның атына заты сай ма? Мәселе осында…

XVII ғ. аяғында, Қаз дауысты Қазыбек Орта жүзге төбе би болып жүрген кезінде, қазақтар ел басшысын «Әмір» немесе «Бек» деген екен. Бұл екі сөздің біріншісі – бұйрықты, ал екіншісі – атақ дәрежені білдіреді. Бірде хан кеңесінде ел жиналып, «Ел басшысын не деп атауымыз керек?» дегенде, Қазыбек би «Әкім» деп аталсын дейді.

– Мұның мағынасы не болады? –дегенде, Қаз дауысты Қазыбек:
«Ә» – әділ болсын деген сөз;
«К» – кекшіл болмасын деген сөз;
«І» – ілтипатты болсын деген сөз;
«М» – менмен болмасын деген сөз болады – деп түсіндіріпті.

Міне, бидің осы сөзі­нен-ақ сол дәурен­дегі әкім­дердің әділдігін аңға­руға болар. Бабадан қал­ған бұл өсиетке бү­­гін­гінің басшылары адал ма?

Бүгінгі бастық, әкім, шенеуніктердің ішін­де «халқына жа­қын» деп мақ­­танып ай­ту­ға тұрар­лық азаматтар жеткілікті. Ерлік пен ұлт­қа адалдық танытып, қа­зақтың тасын өрге сүй­реп жүрген адал жандар бар. Ондай басшыны ұлттың бағына туған жан деп атайды. Еліне сіңірген өлшеусіз ең­бе­гін бағалап, ұлт мақтаны­шына ай­налдыру керек.

Әрине, жақсы жүрген жерді жаманның да жа­ға­лары анық. Ел билеген тұсында қазақтың қар­жысын қалтаға басып, елді тастап қашып кеткен басшыларды да көзіміз көрді. Оларға не дейміз? Айтылар лағнет айтылып біткен. Ар жағын ары білсін…
Тағы бір шенді-шек­пенділердің түрі бар. Ол – бастық әкесінің немесе биліктегі тамыр-танысының арқасында атқа мінгендер. Сондық­тан болар, бүгінде билік­тің биік орынтағына жас­тар көптеп отыруда. Әлбетте, біз оған қуан­басақ, ренжімейміз. «Жас келсе, іске» деген халық даналығы бар. Алай­да, білдей бір сала­ға жауап­ты адам қай жағы­нан болса да, білікті болуы шарт. Эко­но­мика, сая­­сат һәм әлеумет сала­­сын бүге-шігесіне дейін бес саусақтай бі­луі керек. Ал, әлгін­дей көке-жә­кесін жағалап орын­таққа жайғас­қан­дарды тек халықтың соры дер едім. Себебі, бастық болу әркімнің қолынан келер іс емес.

Айнұр ШОШАЕВА,
a.shoshaeva@astana-akshamy.kz